سعادت ملت تورک آزربایجان هدف مشترک همه فعالان ملی است و تجربه تاریخی نشان داده که آزربایجان بدون دولت ملی به این هدف نائل نخواهد شد. دولتی که نه بر استبداد فردی که بر اساس دموکراسی و با اراده ملی آزربایجان ایجاد می‌شود، خواهد توانست آزادی، عدالت و سعادت ملی ما را تأمین نماید.
اما نیل به دموکراسی بدون تحزب و نظام چندحزبی ممکن نیست. وجود احزاب در حرکت ملی نه‌فقط ضامن دموکراسی در آزربایجان آینده است، بلکه بخشی از موتور محرکه حرکت ملی در مسیر رهایی می‌باشد. به همین دلیل هم استبداد استثماری حاکم در این کشور به‌شدت با تحَزُب و فعالیت تشکیلاتی مخالف است و طی یک‌صد سال حاکمیت نامشروع خود، شدیدترین خشونت و شکنجه‌ها را علیه فعالانی اعمال نموده که قصد ایجاد تشکیلات و احزاب مردمی داشته‌اند. همین محدودیت‌ها در حرکت ملی موجب شده که بخش آشکار احزاب و تشکل‌ها در خارج از کشور فعالیت نمایند، درحالی‌که بخش اعظم اعضای این احزاب داخل مرزها به مبارزه ادامه می‌دهند. این شکل فعالیت که ناشی از فضای امنیتی حاکم در آزربایجان جنوبی است، چنین شائبه‌ای ایجاد نموده که این احزاب پشتوانه مردمی ندارند درحالی‌که تمام این احزاب به پشتوانه ملی و مردمی خود به‌عنوان بخشی از حرکت ملی و فراخور نیاز حرکت ایجادشده‌اند.
مطالعه تاریخ مبارزات ملل دیگر و تجربه مهم تاریخی ملت تورک آزربایجان در ۱۲ شهریور ۱۳۲۴ که به برپایی دولت ملی منجر شد، به‌خوبی گواه این ادعاست. اکنون نیز مبارزه هدفمند و متشکل در قالب احزاب و تشکیلات‌ها توانسته گفتمان کلی حرکت ملی در قالب شعار «آزادلیق، عدالت، میلّی حؤکومت» را به جریان فکری مسلط تبدیل نماید.
مبارزان و فعالانی که طی دهه بیست شمسی در قالب «آزربایجان دموکرات فرقه‌سی» متشکل شدند و توانستند دولت ملی را برپا دارند، منبع الهام ما در مسیر احیاء دولت ملی هستند و نشانگر این نکته مهم که بدون تشکُل و تحزب و صرفاً با فعالیت انفرادی و غیر سیستماتیک نمی‌توان در مقابل قدرت سیستماتیک و منسجم استبداد و شوونیزم ایستاد و دولت ملی را مستقر نمود.
استبداد تمرکزگرا که بر این اصل بنیادین واقف است، هم به شکل مستقیم و با خشونت تمام فعالان متشکل در احزاب را زندانی و شکنجه می‌نماید، هم با القاء افکار ضد تشکیلاتی و ایجاد شائبه علیه احزاب به تخریب آن‌ها می‌کوشد. متأسفانه در این برهه حساس تاریخی برخی افراد و جریانات فعال در حرکت ملی نیز عمداً یا سهواً با این خواسته حاکمیت همراهی می‌نمایند و موجب تشویش و تفرقه در حرکت ملی می‌شوند.
بدون شک در ۱۲ شهریور ۱۳۲۴ نیز افرادی علیه تشکل‌گرایی در آزربایجان اقدام نموده بودند و فعالیت حزبی را به ضرر آزربایجان می‌دانستند؛ اما تاریخ جواب آنان را داده و اکنون همه ما فعالان ملی با الهام از فرقه دموکرات آزربایجان در مسیر احیاء دولت ملی حرکت می‌نماییم درحالی‌که میدانیم تاریخ ملی ما از مخالفان فرقه دموکرات چگونه یاد می‌کند!
ما ضمن محکوم نمودن جریان تخریب علیه فعالان حزبی و مدافعان تشکل‌گرایی، قضاوت نهایی را به تاریخ می‌سپاریم و با گرامیداشت سالروز صدور بیانیه تاریخی ۱۲ شهریور، بار دیگر و رساتر از قبل «آزادلیق، عدالت، میللی حکومت» را هدف تاریخی و ملی خود دانسته، همه فعالان شریف و صادق حرکت ملی آزربایجان را به وحدت در این مسیر مقدس فرامی‌خوانیم و ضمن احترام به تلاش فردی و جمعی همه فعالان ملی، بر اهمیت مبارزه دموکراتیک سازمان‌یافته بر اساس اصل دولت ملی تأکید می‌نماییم.
ما با تأکید بر مفاد بیان‌نامه ۱۲ ماده‌ای که سال گذشته از سوی چهار تشکیلات سیاسی آزربایجان جنوبی منتشر شد و پایبندی بر اصول آن معتقدیم شعار «آزادلیق، عدالت، میلّی حؤکومت» (آزادی، عدالت، حکومت ملی) که از دل ملت ما بیرون آمد و در خیابان‌های آزربایجان جنوبی طنین‌انداز شد، روح حکومت ملی و بیانیه ۱۲ شهریور را در خود دارد. این شعار درواقع منشأ و چکیده آرمان‌های ماست و این بیان‌نامه نیز آن را سرمشق و سرلوحه خود قرار داده است. ما از فرد فرد ملت تورک می‌خواهیم که برای به ثمر رسیدن و تحقق این آرمان‌ها بااحساس وظیفه تاریخی – ملی پا در میدان عمل بگذارند.
یاشاسین آزربایجان
آزادلیق، عدالت، میللی حکومت
۱۲ شهریور ۱۴۰۲
حزب دمکرات آزربایجان جنوبی
حزب مرکزی آزربایجان
تشکیلات مقاومت ملی آزربایجان – دیرنیش
جنبش دانشجویی آزربایجان – آزوح
Azərbaycan türk millətinin rifahı bütün milli fəalların ortaq məqsədidir və tarixi təcrübə göstərdi ki, Azərbaycan milli hökumət olmadan bu hədəfə çatmayacaq. Fərd istibdadına söykənməyən, Azərbaycanın milli iradəsi ilə demokratiya əsasında qurulan hakimiyyət bizim azadlığımızı, ədalətimizi, milli səadətimizi təmin edə biləcək.
Amma partiyaçılıq və çoxpartiyalılıq olmadan demokratiyaya nail olmaq mümkün deyil. Milli hərəkatda partiyaların olması Azərbaycanın gələcəyində demokratiyanın qarantı olmaqla yanaşı, həm də azadlıq yolunda milli hərəkatın hərəkətverici mühərrikinin bir hissəsidir. Bu səbəbdən də bu ölkədə iqtidarda olan istismarçı istibdad partiyaçılıq və təşkilatçılıq fəaliyyətinə qəti şəkildə qarşı çıxıb, yüz illik qeyri-qanuni hakimiyyəti dövründə xalq təşkilatları və partiyaları yaratmaq niyyətində olan fəallara qarşı ən ağır zorakılıq və işgəncələrə əl atıb. Milli hərəkatdakı bu məhdudiyyətlər partiya və təşkilatların əhəmiyyətli hissəsinin xaricdə fəaliyyət göstərməsinə səbəb olub, bu partiyaların əksər üzvləri isə sərhədlər daxilində mübarizəni davam etdirirlər. Güney Azərbaycanda hökm sürən təhlükəsizlik mühitinin yaratdığı bu fəaliyyət forması elə bir şübhə yaradıb ki, bu partiyalar xalqın dəstəyini qazanmır, halbuki bütün bu partiyalar milli və xalqın dəstəyi ilə yaradılıb. milli hərəkat və hərəkatın ehtiyacını ödəmək.
Milli hökumətin qurulmasına səbəb olan 3 sentyabr 1945-ci ildə Azərbaycan türk millətinin başqa xalqların mübarizə tarixinin və mühüm tarixi təcrübəsinin öyrənilməsi bu iddiaya yaxşı sübutdur. İndi də partiya və təşkilatlar timsalında məqsədyönlü və mütəşəkkil mübarizə “Azadlıq, Ədalət, Milli Hökumət” şüarı şəklində milli hərəkatın ümumi diskursunu hakim ziyalı axınına çevirə bilmişdir.
İyirminci illərdə “məzhəbçi Demokratik Azərbaycan” şəklində təşkilatlanaraq milli hökumət qura bilən mübarizlər və fəallar milli hökumətin dirçəliş yolunda bizim ilham mənbəyimizdir, təşkilatsız, təşkilatsız olmasının vacib məqamını göstərirlər. Partiyalılıq, yalnız fərdi fəaliyyətlə sistemsiz tiranlığın və şovinizmin sistemli və ardıcıl gücünə qarşı dura və milli hökumət qura bilməz.
Bu təməl prinsipi dərk edən mərkəzçi tiranlıq partiyalardakı bütün fəalları birbaşa və zorakılıqla həbs edir, işgəncələrə məruz qoyur, təşkilata zidd fikirlər aşılamaqla, partiyaların əleyhinə şübhələr yaratmaqla onları məhv etməyə çalışır. Təəssüflər olsun ki, tarixin bu kritik məqamında milli hərəkatda fəal olan bəzi şəxslər və cərəyanlar bilərəkdən və ya bilməyərəkdən hakimiyyətin bu tələbini müşayiət edərək milli hərəkatda təşviş və parçalanmalara səbəb olurlar.
Şübhəsiz, 3 sentyabr 1945-ci ildə bəzi şəxslər Azərbaycanda təşkilatçılıq əleyhinə hərəkətə keçərək partiya fəaliyyətini Azərbaycanın ziyanına hesab edirdilər; Amma tarix onlara cavab verdi və indi biz hamımız Azərbaycanın demokratik məzhəbindən ruhlanan milli fəallar milli hökumətin bərpasına doğru irəliləyirik, bir halda ki, milli tariximiz demokratik təriqət əleyhdarlarını necə xatırlayır!
Partiya fəallarına və təşkilatçılıq müdafiəçilərinə qarşı dağıdıcı kursu pisləyərək, yekun hökmü tarixin öhdəsinə buraxırıq və 3 sentyabrla bağlı tarixi bəyanatın verilməsinin ildönümünü bir daha və əvvəlkindən daha aydın şəkildə qeyd etməklə “azadlığı” hesab edirik. , ədalət, milli hökumət” kimi tarixi və milli məqsədimiz kimi Azərbaycan milli hərəkatının bütün şərəfli və vicdanlı fəallarını bu müqəddəs yolda birliyə çağırır və bütün milli fəalların fərdi və kollektiv səylərinə hörmətlə yanaşırıq. milli hakimiyyət prinsipinə əsaslanan demokratik mübarizə təşkil edirdi.
Güney Azərbaycanın 4 siyasi təşkilatının ötən il dərc etdiyi 12 bəndlik bəyanatın müddəalarını vurğulayaraq və onun prinsiplərinə sadiq qalaraq, “Azadlıq, Ədalət, Milli Hökümət” şüarının “Azadlıq, Ədalət, Milli Hökümət” şüarının məhz bu gündən gəldiyinə inanırıq. millətimizin ürəyidir.Və Güney Azərbaycan küçələrində əks-səda verir, milli hökumətin ruhunu və 3 sentyabr bəyanatını ehtiva edir. Bu şüar əslində bizim ideallarımızın mənşəyi və xülasəsidir və bu bəyanat onu örnək və başlıq etmişdir.
Biz türk millətinin hər bir fərdindən xahiş edirik ki, bu ideallara çatmaq və həyata keçirmək üçün meydanda tarixi-milli borc hissi ilə hərəkət etsin.
Azərbaycanın Yaşasın
Azadlıq, ədalət, milli hökumət
3 sentyabr 2023
Güney Azərbaycan Demokrat Partiyası
Azərbaycan Mərkəzi Partiyası
Azərbaycan Milli Dirəniş Təşkilatı - Deirniş
Azərbaycan Öyrənci Hərəkatı – AZOH
