بو گونلرده حاکیم رژیمین یاخین زامان دا چوکه جه یی چوخلارینا گرچک کیمی گورنور. بو اوزدن ده، ایندیکی رژیم چوکرسه، هانسی ایداره سیستمی اویقون دور دئیه ، دوشوننلر چوخالیب. بو حاقدا آتیلان آددیملارین چوخوندا، ایندیکی رژیمین داشیدیغی اساس دویونلرین قالدیریلماسی گوز اونونده دیر. فردی آزادلیقلار و اینسان حاقلاری نین یانی سیرا، میللت لرین میللی حاقلاری آرتیق گوندم ده دیر. اونریلن پیلانلار ایچینده دموکراسی، سکولاریسم عمومیتجه مرکزچی قوه لرین اساس شعارلاری دیر، آنجاق ایران دا یاشایان میللت لرین نوماینده لری بو ایکی عمومی ایستک له قالماییب، اوز میللی چیخارلارینی و میللی کیملیک لرینی قوروماق اوچون دموکراسی و سکولاریسم یانیندا موستقیل لیک و یا ان آزی فدرال سیستمی اونه سورورلر. بو حاقدا قیسا اولاراق اوز باخیشیمی سونماق ایسته دیم.
اساسا اورگوتوموزون اورتایا قویدوغو استراتژیک هدف ، اولوسلار آراسی حقوق دا یئر آلمیش میللت لرین میللی مقدراتینی بلیرله مه حاققینی گئرچکلشدیرمک دیر. دئمه لی اساس ایستک، بو حاققین حاق اولاراق اوز میللتیمیزه و باشقا میللت لره تانینماسی دیر. طبیعی اولاراق بو حاققین، خاریجی یونونو هانسی فورمادا گئرچکلشدیرمک آرتیق میللتین اوزونه باغلیدیر. بو حاق تانیندیغی حال دا ایستیقلال، قوزئی آذربایجان لا بیرلشمک و یا فدرال ایران ایچینده اولماق میللتیمیزین قارشیسیندا کی سئچه نک لر اولابیلر. بیز بو حاقدا اوز پیلانیمیزی واختیندا وئره جه ییک آنجاق نه اولورسا سونوندا میللتیمیزین سئچیمینه سایقی ایله یاناشاجاییق.
گوروندویو کیمی میللی موقدراتین خاریجی یونونون گئرچکلشمه فورمالاریندان بیری فدرال سیستم لردیر. فدرال سیستمی ترجیح ائدن سیاسی آخیملارین حاضیرلیق یاپمالاری نین بیر بولومو ده ایندی دن گله جک فدرال ایرانین آنایاسا سی نی یازماق دیر. دئمه لی یم کی :
فدرال سیستملر دونیانین مختلیف اؤلکه لرینده اونلارین تاریخی،فرهنگی و سوسیال اوزللیکلرینه گوره فرقلی دیر. آنجاق دونیانین بوتون فدرال دولت لری "کامرون"-و چیخماق شرطی ایله ایکی مجلسلی دی. اصلا ایکی مجلسلی سیستم فدرال دولتلرین اوزللیک لری دی. اورنک اولاراق آمریکادا نماینده لر مجلسی و سنا، سوئیس ده میللی شورا و دولتلر شوراسی ، شوروی ده بیرلیک شوراسی و میللت لر شوراسی، هند ده لوک-سابا و راجیا-سابا و ساییر. ایکینجی مجلسلر اساسا فدرال دولت لرین عضولرینین نماینده لری دیر. بو دؤولتلرین بؤیوکلویوندن و کیچیکلیییندن، اقتصادی گوجوندن آسیلی اولمایاراق برابر سایدا اساسا هر ایالت دن ایکی نماینده سئچیلیب سوزو گئدن مجلیسه گوندریلیر. بو مجلیسدیر کی، مرکزی دولتین قارشیسیندا ایالت دولتلرین میللی منافعین قورویور و کیچیک ایالتلرین مرکزی فدرال دولتین سیاسی تصمیم لرینین توتولماسیندا ایشتیراک ائتمیه شرایط یارادیر. مثلا ساییسی اوچ یوز مین اولان آلاسکا ایالتی، ساییسی اییرمی میلیون اولان کالیفورنیا ایالتی ایله برابر گوجه مالیک دی. محض بونونلا آمریکا ایالتلری آراسیندا سیاسی و اچتمایی برابرلیک یارانیر. بیرده بونلارین وتو حقوقونا مالیک اولمالاری کیچیک ایالتلری بویوک ایالتلر و مرکزی دولت قارشیسیندا قورویور. سوئیس کیمی اولکه ده دولتلر شوراسی کی کیچیک ایالت لرین نماینده لری دیر میللی شورانین قارشیسندا وتو حاققینا صاحیب دیرو ایالت لرین آیریلما حقوقو وار. نئجه کی "ژورا" ایالتی اوزونه عایید اولان کانتونونون ایچینده رفرامدوم یولویلا آیریلدی. بو حاق یازیلی اولاراق شوروی و ائشیتدیمه گوره آمریکادا دا واردیر. هرحالدا هر بیر فدرال دولتده بو ایکینجی مجلیس نظرده توتولوب و ان چوخ گوجه مالیک دیر. بو مجلیسن گوجوندن دیر کی بو گون فدرال سیستملی دولتلرده "چئکلر و بالنس لار" سیستمی یارادیر ومرکز دولتین استبدادی محیطه جایماسینین قارشیسنی آلیر. باشقا سوزله دئسک، مرکزی فدرال دولتی جیلولاییر. بو اولمادیغی حالدا مرکز دولتین مستبدلشمه سینین قارشیسنینین آلینماسینا هئچ بیر قارانتی یوخدور.
هر حال دا اؤنریلن آنایاسادا یارانا بیله جک مرکز دولتین و یا نفوسو چوخ اولان میللتین دیکتاتورلوغونون قارشیسینی آلماق اوچون ایکینجی مجلیس کسین اولاراق نظرده توتولمالی دیر. دئمه یه گرک یوخ کی، بو مملکتین/ ایرانین ان بؤیوک اوزللییی دیکتاتور بسله مکدیر. ان باشدا بو اؤزللیگه قارشی قویا بیلمه ین آنایاسالار، بو اؤلکه ده ۲۱ - جی یوزایللیکده چوخ یوبانمیش دموکراتیک حاکمییتی یادادا بیلمز. اینسان حاقلارینا عایید اولان ماده لرنه قدرده اؤنملی و لازیم ساییلسا دا، آنجاق یئترلی دئییل. اگر بیر قانونون قووه یه مینمه سینه ضمانت یوخدورسا بیر کؤپوک قدر دیری یوخدور. بو اوزدن، منیم فیکیریمجه، دونیانین بوتون فدراللاری کیمی، ایران دا ایکی مجلیسلی اولمالیدیر بیرینجی مجلیس، فدرال ایالتلردن آسیلی اولمایاراق اولکه اهالیسینیدن یارادیلمالیدیر مثلا نمایندلر/تمثیلچی لر مجلیسی یاخود هر آد اولور اولسون. ایکینجی سی، مجلس دول کی، هر ایالتدن ایکی نماینده. بو۲- جی مجلس سوئیس کیمی وتو حاققینا مالیک اولمالیدی.
دیگر اؤنملی مؤوضوع رسمی دیل/دیللر دی. منجه، دولتین رسمی دیللری، اولکه نی تشکیل ائدن ایالتلرین دیللری اولمالیدی. هر ایکی مجلیسین قرارلاری بوتون دیللرده یازیلمالیدی. اورتاق دیله گلدیکده ایسه سئچیله جک اورتاق دیل تکجه ایران دا یاشایان میللتلر آراسیندا دئییل دونیا ایله علاقه قورابیله جه ییمیز دیل اولمالی دیر.
اؤلکه نین رسمی آدینا گلدیکده، اونون گرچک فدرال اولماسینی داشیمالیدیر اورنک اولاراق " آمریکا بیرلشمیش ایالت لری "،" شوروی جمهوری لر بیرلییی"،"بیرلشمیش عرب امیرلیک لری". ایران اوچون ده بونا اوخشار ادلار سئچیلمه لی دی البته ایران کلمه سی اوزرین ده راضی لیق اولارسا!
بونا دا ایشاره ائله مکده فایدا وار کی، بو فئدرال دولتین قوروجولار هیاتی، فدرال دولتی بیر موقاویله اساسیندا و بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی و آوروپا بیرلیی تشکیلاتی نین نماینده لری قارشیسندا یارادیلمالیدیر کی، کی سونرالار مرکزی دولت طرفیندن دببه لنمه سین. دببه لندییی تقدیرده ، یارانان ایختیلاف و قارشی دورمانین مسئولیت و جوابده لیگی مرکزی دؤولتله اولمالی.
باشقا سوزله داخیلی پروبلمیم دئییب توره تدیی جنایت لر قارشیسندا راحاتجاسینا اوزونو قورتارمامالیدی.
سوزون سونو، فدرالیزم حاققیندا چوخلی آراشدیریلمالار گئتمه لیدی. آنجاق اؤلکه نی تمثیل ائدن سراسری پارتیالار هله لیک میللی آزینلیقلارا بئله بیر حاققی تانینماسیندان بویون قاچیریرلار. داها یاخشی اولار کی، میللی آزینلیقلارین حقوقونو قوروماق اوچون، هر هانسی بیر آنایاسا حاضیرلاماسیندا، ایلک اونجه بوتون غیر فارس میللتلرینین نوماینده لری نین ایشتیراکی اولسون. شوبهه سیز فارس/سراسری پارتیلر و آیدینلارینین قاتیلیمی بو ایشی چوخ باشاریلی قیلاجاقدیر. البته وورغولامالیام کی، بوردا گئدن سؤزلر سادجه فئدرال آلتئرناتیوی باره ده دیر. عینی حالدا بیزیم ایراده میزدن آسیلی اولمایان دوروملارا دا حاضیرلانماق لازیم.
لطیف (آراز) حسنی
