نوسانات ارزی، نبود بازار فروش و گرانی مواد اولیه، موجب تعطیلی کارگاه‌ها و کاهش تولید فرش دستباف شده است
با فرا رسیدن فصل سرما و تعطیلی کار کشاورزی، بافت فرش در روستاها و برخی شهرهای آذربایجان شرقی رونق بیشتری می‌گیرد. زنان و مردانی که تا چند هفته قبل روی زمین کار می‌کردند اکنون جلو دار قالی نشسته و روزی خود را در میان گره‌های فرش جست‌و‌جو می‌کنند. اما تامین مواد اولیه، تولید و فروش فرش ۳ ضلع تداوم بازار فرش بوده که نقش مهمی در معیشت بافندگان فرش استان دارد و در صورتی که تجار فرش نتوانند بازار مناسبی برای فرش‌های تولیدی آنها پیدا کنند، دسترنج بافندگان فرش هم راه به جایی نخواهد برد.
در سال جاری و به دنبال نوسانات ارز، بازار فرش با مشکلات بیشتری مواجه شده و کارگاه‌های کوچک فرش‌بافی در روستاها و شهرهای کوچک امید زیادی به ادامه کار خود ندارند. نگاهی به وضعیت تولید فرش هم چشم‌انداز روشنی از بازار نمی‌دهد.
افزایش قیمت مواد اولیه و دستمزد کارگران
یکی از تولید‌کنندگان فرش دستباف می‌گوید: بیشترین فرش تولیدی در استان و تبریز شامل فرش‌های ابریشمی و مرغوب است که ماده اولیه آن از ابریشم تهیه می‌شود. این ماده اولیه وارداتی است و با توجه به افزایش قیمت دلار در ماه‌های اخیر قیمت آن در کنار رنگ‌های شیمیایی افزایش پیدا کرده است. در هفته‌های گذشته با وجود کاهش نرخ دلار، این کالا در بازار کاهش قیمت چندانی نداشته است و همچنان قیمت آن برای تولید‌کنندگان با نرخ ماه‌های قبل و ارز آزاد ۱۵ تا ۲۰ هزار تومانی تمام می‌شود.
«موسی قهرمانی» بیان می‌کند: از سوی دیگر دستمزد کارگران هم بالاتر رفته و با توجه به قطع حمایت‌های بیمه‌ای دولت از اغلب کارگران فرشباف، بار هزینه‌ها بر عهده تولید‌کنندگان است، هر چند که اداره کارگاه با تعداد محدود کارگران هم به‌صرفه نیست و تولیدات به سقف مورد نظر نمی‌رسند. همین مساله هم بار مالی بافت فرش در کارگاه‌ها را افزایش می‌دهد.
وی عنوان می‌کند: تولید فرش‌های سنگین مانند فرش هریس که از نخ ابریشم کمتری در آن استفاده می‌شود، هم مشتری چندانی در بازار ندارد. این فرش‌ها در مقایسه با فرش‌های ریز‌بافت بسیار سنگین‌تر بوده و با توجه به ابعاد ۶ تا ۱۲ متری این فرش‌ها برای خانه‌های کوچک فعلی چندان مناسب نیستند. از سوی دیگر حمل‌و‌نقل این فرش‌ها به علت وزن زیاد هم چندان راحت نیست.
رکود فروش فرش تبریز
«محمد امانی» از معدود فروشندگان فرش دستباف در بازار فرش‌فروشان تبریز است که ساعت ۱۱ صبح کرکره مغازه‌اش باز است. وی درباره این‌که چرا اکثر مغازه‌ها تعطیل هستند، می‌گوید: رونقی که گفته می‌شود به علت افزایش قیمت ارز در بازار فروش فرش به وجود آمده صحت ندارد. رونق بازار فروش فرش به فرش‌های دست‌دومی مربوط می‌شود که آن هم از سوی دلال‌ها و به صورت سرپایی صورت می‌گیرد. در حالی که فروش خوبی نداریم، ورودی جنس جدید هم به بازار کم شده است و کارگاه‌هایی که با آنان کار می‌کردیم اغلب تعطیل شده‌اند. تولید فرش در شهرهای مختلف استان نسبت به سال‌های گذشته کاهش یافته است و تولید فرش به‌شدت سابق وجود ندارد.
کسادی فروش تابلوفرش سردرود
یکی از فروشندگان تابلوفرش سردرود می‌گوید: برای رونق خرید و فروش سودی را که برای فروش هر تخته فرش در نظر می‌گرفتیم کمتر کرده‌ایم تا بلکه مشتریانی برای فرش‌های مانده در انبار پیدا کنیم. صادرات فرش به دلیل تحریم کمتر شده است و فروش بازار داخلی هم که به دلیل مشکلات اقتصادی مردم شاید به صفر رسیده باشد.
«مجتبی یاری» عنوان می‌کند: فرش‌هایی با قیمت‌های زیر یک میلیون تومان مشتری بیشتری دارد، ولی پیدا کردن تابلوفرش با این حدود قیمت بسیار مشکل است. اغلب فرش‌های تابلویی در ابعاد ۹۰ در ۱۲۰ سانتیمتر بالای ۵ میلیون تومان قیمت دارد که با توان خرید مشتریان همخوانی ندارد.
وی تاکید می‌کند: فرش‌هایی با طرح آیه قرآنی و ان‌یکاد بیشترین فروش را دارند که اغلب برای هدیه در نظر گرفته می‌شوند. اما اغلب مشتریان به دنبال فرش‌های کوچک‌تر و ارزان‌تر با این طرح‌ها هستند که یا چنین سایزی ندارند و اگر هم باشد، سود چندانی برای فروشنده و تولید‌کننده نخواهد داشت.
کاهش شدید تولید فرش دستباف استان
رئیس اتحادیه فرشبافان تبریز می‌گوید: با وجود این‌که جمعیت قابل توجهی از استان از طریق تولید و فروش فرش ارتزاق می‌کنند، اما توجه به مشکلات فرشبافان در اولویت مسئولان قرار ندارد و مشکلاتی که در سال‌های اخیر گریبانگیر فرشبافان بوده امروز خود را در بازار فرش نشان می‌دهد.
«اسماعیل چمنی» درباره وضعیت تولید فرش در روستاها و شهر تبریز بیان می‌کند: باید تاکید کنیم که اکنون بازار این صنعت دست خالی از فرش شده و محصولات تولیدی چندانی در بازار برای فروش نداریم. این موضوع نتیجه بی‌توجهی به مشکلاتی است که ۲ سال مداوم خطاب به مسئولان اعلام کردیم اما هیچ توجهی به آن نداشتند.
وی تاکید می‌کند: در حالی که حمایت‌های بیمه‌ای دولت از فرشبافان قطع شده است، حمایت‌های دیگر هم صورت نمی‌گیرد. بارها از مسئولان خواسته‌ایم در زمینه ایجاد بازار دائمی فرش همکاری کنند. مطالبه ما این است که به طور جدی در زمینه حمایت از فرش دستباف و خرید این محصول از سوی شهروندان برنامه‌ریزی‌های حمایتی و فرهنگی صورت بگیرد. اما بی‌توجهی به این شرایط و رکود بازار فرش در نهایت موجب تعطیلی تدریجی کارگاه‌های فرش شده و فرشبافان یا بیکار شده‌اند یا به مشاغل دیگر روی آورده‌اند.
کارگاه‌های غیرمتمرکز فرش با مدیریت متمرکز
معاون بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان شرقی با بیان این‌که در حال حاضر شرایط تولید و فروش فرش متفاوت شده است، اظهار می‌کند: تولید‌کنندگان و فروشندگان فرش استان باید خود را با شرایط جدید وفق دهند و دیگر مانند گذشته نمی‌توان به صورت انفرادی در بازار فرش موفق بود.
«غلامعلی راستی» با بیان این‌که راهکار نجات فرش دستباف استان در حمایت از کارگاه‌های کوچک متعدد با مدیریت واحد است، می‌گوید: بسیاری از روستاییان، همچنین ساکنان حاشیه تبریز به بافت فرش در کارگاه‌های کوچک خانگی اقدام می‌کنند، اما در فروش این فرش‌ها و نیاز‌سنجی بازار مشکلاتی دارند. در صورت مدیریت واحد چند کارگاه از سوی یک نفر یا گروه مشخص چرخه تولید و فروش بهتری شکل می‌گیرد.
تولیدات فرش دستباف استان روی خط قرمز
۲۰۰ هزار نفر در آذربایجان شرقی در حوزه فرش مشغول به فعالیتند و بیش از ۵۰۰ هزار نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم از این صنعت ارتزاق می‌کنند. ۳۵ درصد فرش صادراتی ایران و بیش از ۸۰ درصد تابلوفرش‌های صادراتی کشور تولید آذربایجان شرقی است. نگاهی به این آمار کافی است تا نقش فرش در اقتصاد و معیشت مردم استان بیشتر مشخص شود، اما این روزها صنعت فرش تبریز و سایر شهرهای استان با مشکلات متعددی مواجهند. مشکلاتی که از مدت‌ها قبل زنگ خطر آن به صدا درآمده بود، اما اکنون به خط قرمز رسیده است. خط قرمزی که نشان از کمبود تولید این هنر دست استان در کارگاه‌های نیمه‌تعطیل دارد.
سید‌مرتضی احمدپور / همشهری
