اوکراینالیلار و روسلار اسلاو خالقینین پارچالاری اولاراق نییه چاتیشما نقطه‌سینه گلیب چاتدیلار؟ سونوجلاری نه اولاجاقدی؟ بیزیم توتوموموز نه اولمالیدیر؟ (ا. جفرلی، ساواشین دؤردونجو گونو)
اسلاو خالقینین باشیندا اولان روسلارین دیرچه‌لیشی:
-اسلاو خالقینین دیرچه‌لیشی و یاییلماسی اون دؤردونجو یوزایل مغول-تورک سویلو «آلتون اوْردو» دؤولتی‌نین ضعیفله‌سییله باشلار، روسلار داها چوخ تورک توپراقلارینین ضبط ائتمه‌سییله تزارلار زامانی قالخیشا گئچرلر و نهایتا کومونیست روسلار، روسیا دا حاکیم اولونجا، بو خالق تاریخینین زیروه‌لرینه چاتار و هر یئرده اولدوغو کیمی، بو حادثه روسلارین دونیایا اگه‌من اولما خیالینی وجودا گتیرر.
روسلار بو خیالی مارکسیزم ایدئولوژی‌سی، موسکوا و روس سئوگی‌سی آدییلا و داها دوغروسو روسچولوق تفکرو آدی آلتیندا ساغلاماق ایسترلر، اورتا آسیادا مسلمان تورکلریندن باشلایاراق قونشولوقلاریندا اولان گورجو و ائرمنی مسیحی‌لری و دیگرلرینی اگه‌منلیک آلتینا آلارلار، سونرادا دوغو آوروپادا ایلَرله‌ییب، آردیجا بونو دونیایا یایماق ایسترلر.
بو یوٌریوشون بیر طرفدن ایدئولوژیک اولماسی، خصوصاً بو ایدئولوژی نین دیکتاتورلوغا دایانماسی، دیگر طرفدن کومونیزم تفکرو آلتیندا، ایرقچی روس فاشیزمینه دؤنوشمه‌سی و بو سببله ده دونیا گلیشمه لریندن اوزاق قالماسی، نهایتا بو سیستیمین ییخیلماسینا سبب اولار و اونون سونونو گتیرر.
ایلکجه کومونیزم داغیلاراق تورک جمهوریتلری و دوغو اوروپا اؤلکه لری اوندان آیریلدی و سونرادا دونیا سَویه سینده روس سئوگی‌سی تفکرو چؤکدو. آما روسلار حالا همان روسچولوق ذهنیتینده اولاراق پوتین کیمی امپراتورلوق دوشونجه سینده اولان بیرینی دستکله‌ییب ایش باشینا گتیردیلر.
اوکراینا 1991 دن سونرا ساوئت دؤولتی نین داغیلماسییلا مستقل اؤلکه کیمی تانینار، او دؤنم 5000 دن آرتیق نوکلئیر (نوٌوه، اتمی) سیلاحی اوکراینادا وارایدی، 1994 ده روسیا و آمریکانین گیریشیملرییله اوکراینا، بو اؤلکه‌نین استقلالی‌نین تضمین اولماسی قارشیلیغیندا، بوتون اتمی سیلاحلاری روسیایا وئریلمه سینه رضایت وئره‌رک آنلاشمایا امضا آتار. سونرالار اوکراینانین ساوونما ناظری (آندری زاهورودنیوک) دئیه‌جکدیر: «بیز بؤیوک بیر قابلیتی هئچ زاد قارشیلیغیندا الدن وئردیک».
سونراکی دؤنملرده اوکراینادا آوروپا بیرلیگینه و ناتو بیرلیگینه قاتیلما فیکری اورتایا آتیلار، روسیا دا بوجور گیریشیملری اؤنله‌مک اوچون ایلکجه 2014 ده کیریم یاریم آداسینی اشغال ائدر، سونرا دا اوکراینانین دوغوسوندا دونباس و لوهانس ایالتلرینده روس سویلو آیریلیقچی گروپلاری اوکراینا دؤولتی علیه‌ینه سیلاحلاندیرار. 2015 ده مینسک آنلاشماسی چرچیوه سینده بو ایالتلره اؤزارکلیک استاتوسو وئریلمه‌یی قرارلاشدیریلار، آما روسلار داها چوخ تحریکلره باش وورار، اوکراینا اؤلکه‌سی ده استقلالینی و توپراق بوتونلویونو تهلیکه ده گؤره‌رک 2017 ده رسما ناتو بیرلیگینه قاتیلما دیله‌گینی پارلمانیندا تصویب ائده‌رک ناتو قورومونا سونار. اوکراینا حاکمیتی ده آمریکا و اورپالیلارین حیمایه وعده لرینه تامامیله ایناناراق بوتون سیاسی و نظامی حرکتلرینی او یؤنده آپارماغا باشلار.
پوتین ین بؤیوک خطاسی:
-روسیا ناتو قوه‌لرینین سینیرلارینا یاخینلاشماسینی بیر نوع تهدید کیمی آلقیلایار، بونا باخمایاراقکی ائستوْنیا (Estonya)، لیتوْنیا (Letonya)، لیتوانیا (Litvanya) اؤلکه‌لری ناتو عضوو اولاراق، سن پطرزبورگ‌ون دیبینده و موسکووایا یاخین یئرده یئر آلاراق، نییه پوتین، مسکووایا یوزلرجه کیلومتر اوزاقلیقدا اولان اوکراینانین ناتویا گیرمه سینه حسّاسیت گؤسته‌ریر؟ و نییه بونو اؤنله‌مک اوچون، اؤزونونده بیرلشمیش ملتلرین بئش دائمی عضووندن بیری اولاراق و بو سیستیمین و یاسالارینین قوْرویوجوسو اولاراق، اولوسلارآراسی حقوقو هئچه ساییر و مستقل بیر اؤلکه‌نین دؤولتینی دونیانین گؤزلری اؤنونده هئچ بیر پرده پالاز اولمادان دئویرمه‌یه چالیشیر و بیر اؤلکه‌نین باشکندینی و توپراقلارینی اشغال ائتمه‌یه قالخیشیر؟
شک یوخکی بوتون بونلار حقوقی گرکچه و توجیه اولمادان یالنیز، یارانان آلقیلارا دایانماقدادیر. پوتین تورلو یانلیش استخبارات سببییله و اوزون مدتلی آلداتمالار سونوجو بؤیوک بیر یانلیش حسابلامایا دوشدو، آیریجا بو حادثه دیکتاتورلوق سیتیمینین ذاتیندا اولان بیر مسئله کیمی گؤرونمه‌لیدیر.
-پوتین هجوملاریندا، یالنیز اوکراینایا عاید و اونون دوغوسوندا یئر آلان دونباسک (دونتسک) و لوهانسک بؤلگه‌لری ایله یئتینسه ایدی و ایله‌ری گئتمه‌ییب توپ یئکون اشغالا گیریشمه‌سَیدی، عملا ایسته‌دیگی هدفلره یئتیرمیش اولایدی، دونیادا بؤیوک تپکیلر اورتایا چیخمازدی و عملا بیر چوخلاری ایندیلیکده و باتیلی‌لاردا ایکی اوچ ایلده یئنی وضعیتی قبوللانمیش اولاردیلار. یعنی دونیا بونو قبول ائدردی کی روسیا بقا مسئله سینه خاطر بو ایشی یاپماق مجبوریتینده قالیبدیر و آیری طرفدنده اوُکراینا خالقی دا دورومو و خصوصاً روسیانین بیر سیرا حاقلارینی گؤره‌رک اؤزلری حکومت دَییشیکلیگینه گئدردیلر. آما دوروم بئله اولمادی، پوتین بیر اؤلکه‌نی اشغاله قالخدی و اشغالچی لقبله تاریخه کئچدی،
آما نییه بئله اولدو؟ پوتینی بو دوروما گتیرنلر نلر؟
پوتین ی بو خطایا سوٌروکله‌ین نه؟
-صدام 1990 دا چوخ ساده شکیلده بیر سیرا گؤروشمه لرله و اونا کویت ین آلماسینا گؤز یومولماسی سؤیله‌یه‌نه‌رک، آلداتیلدی، صدام دا کویت‌ین اشغالینا و اؤز توپراقلارینا قاتماسینا قالخدی.
طبیعتا روسیا و پوتین کیمی بیرینی بو راحاتلیقدا آلداتماق ساده ایش دئییلدیر. اونا داها بؤیوک یئملر وئریلمه‌لی ایدی، و داها چوخ گؤز یوممالار و گئری چکیلمه‌لر اورتایا قویولمالی ایدی. البته پوتین ک.گ.ب. مامورو اولاراق باتی امنیتی قوّه لر طرفیندن ذره بین آلتیندا ایدی، اونون ضعیف نقطه‌لرینی داها اییی تانیییردیلار، خصوصا سنه 2000 ده روسیا، چچن خالقینین انسانی حقوقلارینی آرادان قالدیرماق اوچون باشکند گروزنی نی توپراقلا بیر ائدر، اون مینلرجه انسانی اؤلدوروب آواره ائدر، اؤلکه‌نی روسیا اگه‌منلیگی آلتینا آلار، باتی دا بونا گؤز یوماراق، روسیا بنزر ایشلر اوچون اورکلندیریلر.
-روسیا، گورجوستان توپراقلاری اولاراق گونئی اوسئتیا و آبخازیانی 2008 ده اشغال ائدر، اونلاری مستقل اؤلکه کیمی تانییار و روسیایا الحاقی یولوندا آددیملار آتار و باتی بونا گؤز یومار.
-کیْریم 2014 ده روسچولار طرفیندن اشغال اولونار، سونرادا غیرقانونی بیر سئچیمله روسیایا الحاق اولونار، بو حادثه ان آچیق تجاووز اولاراق و اولوسلارآراسی حقوقا و روسیا اوکراینا آنلاشمالارینا ضد اولاراق اتفاق دوشر، بوتون بونلارا رغماً باتی بونا گؤز یومار.
-روسلار اوکراینا دوغوسوندا دونباس و لوهانس ایالتلرینده روس سوْیلو آیریلیقچی گروپلاری دؤولت علیه‌ینه سیلاحلاندیراراق، 2015 ده مینسک آنلاشماسی چرچیوه‌سینده چوخلو امتیازلار الده ائدر، باتی دا بؤیوک اؤلچوده بونا گؤز یومار، روسیا بئله دوشونرکی دونیا، روسیا قارشیسندا بیرلشه بیلمه‌یه‌رک تسلیم اولماق مجبوریتینده قالیر، بو مؤوضوع ایییجه روسیانین آلدانیلماسینا سبب اولار.
-پوتین 2021 ایلینین سونلاریندا و 2022 نین اوللرینده اوکراینا سینیریندا 200 یوز مین نفرلیک بؤیوک نظامی ییغیناق ییغدی، باتی و ناتو بیرلیگی بیر طرفدن بو حادثه لره سس‌سیز قالاراق، منفعل بیر توتوم سرگیله‌دی، و بایدن ده چوخ سینسیجه و حیله‌کارلیقلا دئیر بیز اوکراینایا دخالت ائده بیلمه‌ریک چونکی اوچونجو دونیا ساواشی چیخار و دولایلی شکیلده چین ده عملا آمریکانین دوزاغینا دوشه‌رک، ویا حتی اونونلا ایش بیریگی ایچینده اولاراق، روسیایا دستک وئردی و بو مسئله نی روسیانین حاققی اولدوغونو سؤیله‌دی. بوتون بونلار پوتینی ائله‌سینه آلداتدی کی بئله دوشوندو کی قارشی سیندا هئچ بیر دونیا اؤلکه‌سی دایانا بیلمه‌یه‌رک اعتراض ائتمه‌یه‌جک. دیگر طرفدن ده بیر چوخ یورومجویا گؤره روسیانین استخبارات بیریملری، پوتینه بئله بیر یانلیش بیلگی وئردیلر گویا روسیا اوردوسو اوکراینایا گیردیگی آن‌دا، اوکراینا نظامی لری یا تسلیم اولاجاقلار ویا قاچاجاقلار ویا حکومتی دئویره‌جکلر. آیریجا اوکراینا خالقی دا بلافاصله روسلارا تسلیم اولاراق اونلاری ناجی و قورتاریجی کیمی قارشیلایاجاقلار. خصوصا ساواشین اوچونجو گونونده پوتین‌ین اوکراینا اوردوسونا ضربه چاغریسی بو نؤوع یانلیش استخباراتین وئریلدیگینی اثبات لاماقدادیر. پوتین ائله سینه بو استخباراتا اینانمیشدی کی بیر حالداکی کلاسیک حالدا بیر یئرین اشغالیندان اؤنجه بؤیوک هاوا حرکاتی‌نین آپاریلماسی و نظامی یئرلرین ائتکی‌سیزلشمه‌سی اؤن شرط ساییلیر آما روس اوردوسو 22 شوبات 2022 ده، اؤزل ساواش دورومونا گئچدی و مقدمه‌سیز حالدا اؤنجه اشغالا قالخیشدی، و بو سببله ده یئته‌رینجه ایلرله‌یه بیلمه‌دی.
یئنه ده بو حادثه‌لر دوغرولتوسوندا بیر نئچه اؤنملی حادثه‌یه اشاره اولونمالیدیر.
-روسیا 2015 ده سوریه ده بؤیوک قتلعاملاردان سونرا اسد رژیمینی خالق طرفیندن دوشمه سینی اؤنله‌یر و آمریکادا بونا گؤز یومار و حتی سونرادا تورکیه نین پ.ی.د. تئرور گروپلارینا قارشی عملیاتلارینی اؤنله‌مک و سوریه ده ایلَرله‌ییشینی دوردورماق اوچون، باریش پیناری بؤلگه‌سی اطرافیندا، قامیشلی و عین العرب (کوبانی) بؤلگه‌لرینین کونترولونو روسلارا دئور ائدر. یعنی بورادادا آمریکا ناتو اؤلکه‌سی اولان تورکیه نین عوضینه روسیا نین او بؤلگه لره اگه من اولماغی نین یولونو آچار.
-قاراباغ ظفریندن سونرا، بیر چوخلاری ایرانی اشغال گیریشیمینه و قونشو اؤلکه‌لرله ساواشا تحریک ائتدیلر مطمئنا بئله بیر اتفاق حادث اولسایدی سونوجلار چوخ کؤتو اولابیلیردی، اما حاکمیت ایچینده بیر سیرا ندنلردن و خصوصا اقتصادی و اجتماعی سیخینتیلاردان دولایی ساغ دوُیو (عقلِ سلیم) آغیر باسدی و بئله بیر فلاکت اؤنله‌نه بیلدی.
-وقتی پوتین تجاوز حرکتی‌نین اوچونجو گونونده دئییر، من اوکراینا اوردوسونون باشچیلاریندان ایستیرم حکومت علیه‌ینه ضربه یاپسینلار (کودتا ائتسینلر)، بو سؤزلر نشان وئریر پوتین عملا حربی گئدیشاتین دوزگون گئتمه‌مه سیندن اضطرابا دوشه‌رک، و پسیکولوژیک دنگه سینی ایتیره‌رک نه قدر غیر قانونی سؤز سؤیله‌مک مجبوریتینه دوشور. بیر حالداکی پوتین بیرلشمیش ملتلرین گوٌوَنلیک کونسئیینده (امنیتی شوراسیندا) دائمی عضو ساییلیر؛ بو قوُرومون ملتلرین تشکیلاتی اولدوغونو وورغولاماق یئرینه، ملت طرفیندن سئچیلمیش بیر حکومتین اوردو طرفیندن دئوریلمه سینه امر ائدیر، عملا اولوسلارآراسی قوراللارین بیر قوُروجو اویه طرفیندن چئیننمه‌سینه سبب اولور. بونلارا اک اولاراق وقتی پوتین اتمی سیلاحلارین حاضر اولما امرینی وئریر اونون نه قدر یانلیش حرکت ائتدیگینی و ایییجه کؤشه‌یه سیخیشدیغینی گؤسترمکده‌دیر.
پوتین ین اشغال گیریشیمی نین اصلی سونوجلاری:
1-ناتو و داها دوغروسو اونون اصلی دولاندیرانی اولان آمریکا دونیا کاموْیوندا بئله بیر جوّ یاراتماق ایستیرلرکی: روسلار دیکتاتور و متجاوز اولاراق هر آن فرصت تاپارسالار اشغالچیلیغا ال آتارلار و اونلار حتی اؤزملتلریندن ساییلان اوُکراینا اسلاو ملتینه ده رحم ائتمه دن سالدیریرلار.
و آردیجا آمریکا بونا چالیشاجاق ناتو عضولرینی و آوروپا بیرلیگینی داها سیخی بیر شکیلده اؤزونه طرف چکسین و ناتویو داهادا چوخ اؤز یؤنه‌تیمی آلتیندا گوجلندیرسین. و طبیعتا آمریکا بئله بیر گوجله روسیانی داها ضعیف دوروما سالاندان سونرا داها راحات شکیلده چین‌ین کونترولونا یؤنه‌له بیله‌جکدیر.
2-قونشو اؤلکه‌لرده ضد روس بیر جو یاراناراق اونلار هر آن روس اشغالینین قورخوسویلا یاشایاجاقلار، و دیره‌نیش جبهه‌لری اولوشاجاقدیر، اونلار بیر طرفدن اقتصادی جهتدن روسیا دان اوزاقلاشماغا باشلایاجاقلار و سیاسی و نظامی باغلارینی ضد روس بلوکلارلا محکملشدیرمه یه چالیشاجاقلار.
3-اوکراینالیلارین دیره‌نیشی و خصوصاً روسلارین حربی سیستیملرینه بؤیوک ضایعات وئرمه‌سی و روس حربچیلرین ده چوخ دا هیزلی و اؤنگوردوکلری قدر ایلرله‌یه بیلمه‌مه‌لری بو گؤرونتونو وئریرکی روسلارین حربی سیستیملری و آراجلاری و حرب استراتئژیلری چوخدا مودئرن اولمایاراق اسکیدیرلر. و طبیعتا بو سونوجوج اورتایا چیخارکی روسلارین اوتوریته سی آلتیندا اولان خالقلارلا روسلار علیه اینه دیره‌نیشلری داهادا بؤیوده بیله‌جکدیر.
4-اوکراینالیلارین 21ینجی یوزایلده و آوروپانین گؤبگینده خالق سَویه سینده سلاحلانماسی و روس علیه اینه چاتیشمالارا گیرمه‌لری چوخ نادر بیر حادثه دیر. ایکینجی دونیا ساواشیندان سونرا، دونیانین مودئرن قیسمینین تاریخینده، اورتایا چیخان گؤرونمه‌میش بو حادثه، روس علیه‌ینه چوخلو سیلاحلی حرکتلرین تَتیکجیسی اولاجاقدیر. خصوصا اوکراینا خالقی ایچینده روس علیه‌ینه، ملیتچیلیک دوشونجه‌سی داهادا چوخ بؤیویه‌جک، و قارشیت جبهه لر یارانماغا باشلاناجاقدیر.
5-اشغال گیریشیمی عملا اسلاو خالقی ایچینده بؤیوک چاتلامانین و آیریلیقچیلیغین خبرچیسی اولاجاقدیر.
بو حادثه‌یه تای 16ینجی یوزایلده، شعوبیلر و حتی دؤنمین باتیلی قوه‌لری، صفوی و عثمانلی ساواشینی یولا سالماقلا تورک ملتی آراسیندا اوزون مدتلی بؤیوک آیریلیق سالدیلار، ائله‌کی 500 ایل حادثه‌دن کئچمه سینه رغما و تورکلرین بو دشمنچیلیگین نه کؤتو سونوجلاری نین اولدوغونو آنلامالارینا رغماً هله ده اونون ایزلری تورکلر آراسیندا آزماچوخ گؤرنمکده دیر.
عینا بو اویون اسلاو ملتی نین باشینا دا گله بیلیر، و اونلار ایچینده بؤیوک آیریلیقلار اورتایا چیخابیلیر.
دئمک اولار اوکراینا خالقی بو حادثه دن سونرا البته سونوج هرنه اولورسا اولسون، اوکراینا بوتونویله آزاد اولسون ویا اشغال اولسون؛ روسلارین تؤرَتدییی بو قدر قتلعام، ییخیم و ضایعات دان سونرا هئچ واخت روسلارلا ایچدن یاخینلیق حس ائتمه‌یه جکلر و دیگر خالقلارلا داها چوخ یاخینلیق دوُیاجاقلار.
تورکیه و آذربایجان:
چوخلو سببلردن دولایی بو ایکی اؤلکه و خصوصا تورکیه، هم اوکراینا، هم روسیا ایله اییی ایلیشکیلره صاحبدیلر، آما بو ایلیشکیلر هئچ واخت سبب اولمادی، اگه‌من بیر اؤلکه‌نین اشغال گیریشیمینی محکوم ائتمکدن، دالی اوتورسونلار. تورکیه هر پلاتفورم دا کیْریم‌ین روسیایا الحاق اولماسین قینامیش و اوکراینانین توپراق بوتونلویونو ساوونموشدور و بو تجاوُزدا دا آچیق شکیلده روسیانی قینایاراق تجاووزونون سونا اردیرمه‌سینی ایسته‌میشدیر.
البته بوتون بو حادثه لره رغماً دویغوساللیقدان اوزاق هر اؤلکه و اؤلکه‌نین دوشونورلری، ملی منافع دوغرولتوسوندا حرکت ائتمه لی و باتی‌نین پلانلادیغی و خصوصاً ده تورکلرین ضررینه ندن اولاجاق بیر سیرا پروژه‌لره دقت یئتیرمه‌لیدیرلر. ائله گؤرونور هر ایکی اؤلکه ده بئله بیر گئدیشاتی ایزله‌مکده دیرلر. بو دوغرولتودادیرکی هم آذربایجان و هم تورکیه، بیر طرفدن روسیا ایله ایلیشکلری ساخلایا بیلمیشلر و دیگر طرفدنده اوکراینا ایله ده یاخین ارتباطی حفظ ائله‌میشلر، بو ایلیشکر عملا تجاری، نظامی و سیاسی آلانلاردا ان اوست سَویه‌ده دیر. طبیعی کی ساواش سونراسیندادا بو ایلیشکیلر داهادا چوخ گوجلنمه امکانینا صاحب اولاجاقدیر.
ایران:
تورکیه و آذربایجانین ترسینه، ایران اؤلکه‌سی، روسیا ایله ایش بیرلیگی ایچینده اولاراق، بو اشغال گیریشیمینی آچیق آیدین شکیلده قیناماقدان چکینمیشدیر، البته ایرانلا روسیا نین تجاری، نظامی و سیاسی ایلیشکیلری، تورکیه ایله روسیا آراسیندا اولان ایلیشکیلردن قات قات آشاغی سَویه ده دیر، اؤرنک اوچون 2021 ده ایرانلا روسیا آراسیندا تجارت حجمی 4 میلیارد دولاردان آز اولاراق، تورکیه روسیا آراسیندا تجارت حجمی 10 میلیارد دولار سَویه‌سینده ایدی، آذربایجان و روسیا آراسیندا دا تجارت حجمی، آزما چوخ ایرانینکی قدر واردیر. بو اوزدن ده دیپلوماتیک شکیلده اشغال گیریشملرینی قیناماق ایران کیمی مستقل بیر اؤلکه‌نین ان اؤنجه‌لیکلی ایشلریندن اولمالیدیر. آیریجا بو مسئله‌نی یاددان چیخارمامالی‌ییق بو تور اشغال گیریشمی هر زامان غیر انسانی و غیر حقوقی اولاراق حتی ایرانین دا باشینا گله‌بیلر، نئجه کی دفعه‌لرجه روسیا ایرانین دا ادعا ائتدیگی تاریخی توپراقلارینی اشغال ائتمیشدیر و گله‌جکده ده بو تور حادثه‌لرین یاشانماماسینی هئچ کس تضمین ائده بیلمز. خصوصاً بؤیوک پطر (و بیر دئییشله ده دلی پطر)ین وصیتنامه‌سی دوغرولتوسوندا، روسیانین ایستی سولارا ال تاپما هوسینی و شیعه-سنی ساواشینین جانلی توتماسینی، اونوتمامالی ییق. طبیعتا ایران اؤلکه سینده اولان تورک دوشونورلریده بو دؤولتی، ان آزیندان دیپلوماتیک سَویه‌ده بو تور اشغال گیریشملرینین قارشیسیندا دورماغا تشویق ائتمه‌لیدیر.
شک یوخ کی، بو اولایدان سونرا، دونیانین روسیا علیه‌ینه باسقی لارینین آرتماسییلا و روسیانین گئری چکیلمه‌لرییله اونونلا ایش بیرلیگی ایچینده اولان ایرانین دا الی داها چوخ ضعیفله‌یه‌جکدیر، و اونا اشغالچیلارین یانیندا دوُرما گؤرونومو وئره‌جکدیر.
یئنه‌ده بو چرچیوه‌ده بیر مسئله‌یه دئیینمک لازمدیر. طبیعتا بیز، تاریخ و تاریخچیلیگه باخیشیمیزلا، گونلوک حادثه‌لر قارشیسیندا توتوموموزو بیربیریندن آییرد ائتمه‌لی‌ییک. تاریخچی، تاریخسل حادثه‌لره دوزگون شکیلده یاناشمالی، بیر طرفدن ظفرلر و ایلرله‌مه حادثه لرینین تثبیتینده دویغوساللیغا دوشمکدن قاچیناراق، دیگر طرفدن یئنیلگی لری ده کیچیمسه‌مه‌لی و اونلاری تاریخ فلسفه سی قاپسامیندا دَیرلندیرمه‌لی و اونلاردان خالقیمیز و گله‌جه‌ییمیز اوچون درسلر چیخارمالی‌دیر.
آیری دئییشله دئسک تاریخچی تاریخی حادثه‌لری اولدوغو کیمی بوتون آجیلی و شیرینلی حادثه لرییله خالقا سونمالیدیر، اما گونلوک مسئله‌لرده بیزلر نه روسیا و نه آمریکایا کین و نفرت ویا آشیری سئوگی بسلنمکدن قاچینمالی‌ییق. هر ایکی سوپئر گوجه ملی منافع چرچیوه سینده یاخلاشمالی ییق. بیرگون ویا خاص بیر حادثه‌ده بیرینین و آیری بیر حادثه‌ده او بیرینین یانیندا دورمالی و دنگه‌لری اییی اوخومالی‌ییق. بئله توتوملاری آذربایجان و خصوصا تورکیه نین ایلیشکیلرینده گؤره‌بیلیریک، تورکیه ناتو نون گوجلو و فعال عضوو اولدوغو حالدا روسیا ایله ده دوغرو دوزگون ایلیشکیلر قورماغی باشارمیشدیر و بیزلرده بو تجربه لردن ایییجه یارارلانمالی ییق.
(اسماعیل جفرلی، ساواشین دؤردونجو گونو 8/12/1400، 27/2/2022)
