از همان ساعات اول فرو ریختن ساختمان پلاسکو در خیابان جمهوری تهران٬ انتشار اخبار ضد و نقیض آغاز شد. اخباری که نه در شبکه‌های اجتماعی بلکه از قول مقام‌های مسئول در رسانه‌های رسمی اعلام و ساعتی بعد تکذیب می‌شد. اطلاعات مربوط به گزارش‌ها درباره علت آتش‌سوزی٬ علت فروریختن ساختمان و از همه مهم‌تر تعداد کشته‌شدگان و مفقودان بارها تغییر کرد تا جایی که در یکی از رسانه‌ها به طنز نوشته شده بود: "سخنگوی آتش‌نشانی خبر و تکذیبیه آن را اعلام کرد".
درشبکه‌های اجتماعی هم این گفته نقل قول می‌شد که "تاکنون معتبرترین خبرها٬ تکذیبیه‌ها بوده است."
انفجار روز پنج‌شنبه ۳۰ دی‌ماه اتفاق افتاد. امروز که پنج روز از آن حادثه مهیب گذشته٬ هنوز سوال‌های زیادی مطرح است که ممکن است بعد از پایان آواربرداری و تکمیل تحقیقات قضایی پاسخ‌های آن مشخص و ابهام‌ها کم‌رنگ‌تر شود.
چند نفر مفقود شده‌اند؟
نیروی انتظامی اعلام کرده بود خانواده‌هایی که نزدیکان آنان احتمالا در حادثه پلاسکو مفقود شده‌اند٬ به مراکز پلیس اطلاع دهند. آمار مفقودها که در روز اول حدود ۲۵ نفر اعلام شده بود کماکان ثابت است.
کسبه اطراف جسته و گریخته به خبرنگاران گفته‌اند که آمارها بیش از این است و ده‌ها نفر هنگام ریختن ساختمان داخل آن بودند. ادعایی که مقام‌های رسمی تکذیب می‌کنند.
محمدباقر قالیباف٬ شهردار تهران که در ساعات اول به محل حادثه رفته بود٬ گفت: "ساختمان قبل از ریزش به‌طور کامل تخلیه شد و کسی از مردم و صاحبان پاساژ در آن حضور نداشت. نیروهای آتش نشانی بعد از خاموشی سعی کردند از طبقات بازدید کنند تا کسی باقی نمانده باشد و برخی از افراد نیز در طبقات بالا ساختمان گرفتار شده بودند که با پله اضطراری نجات داده شدند. در عین حال ممکن است یک یا دو نفر از مردم داخل پاساژ مانده باشند."
یک روز بعد٬ از قول حسین ساجدی‌نیا٬ فرمانده نیروی انتظامی تهران٬ نقل شد که ۲۵ خانواده به غیر از خانواده آتش‌نشانان به پلیس مراجعه کرده و از مفقود شدن یکی از اعضای خانواده خود خبر داده‌اند. او چند ساعت بعد در گفت‌وگو با شبکه خبر این عدد را تکذیب کرد و گفت اطلاع‌رسانی درباره مفقودها کار ما نیست.
جلال ملکی٬ سخنگوی آتش‌نشانی که به عنوان مسئول اطلاع‌رسانی ستاد پلاسکو منصوب شده٬ بعدها همین رقم را تایید کرد اما گفت کل مفقودها از جمله آتش‌نشانان ۲۵ نفر است و آمار کشته‌ها از این فراتر نخواهد رفت.
متناقض بودن آمار به این تردیدها منجر شد که ممکن است شمار کشته‌ها بیشتر باشد. روزنامه‌ها از جمله روزنامه دولتی ایران گزارش‌هایی از کلانتری‌ها منتشر کردند که برای مثال در یکی از آن‌ها کلانتری بهارستان روز بعد از حادثه این‌طور توصیف شده بود: "از صبح یک لحظه خلوت نمی‌شود. مردم همین‌طور می‌آیند و می‌روند. این را دژبان جلوی در می‌گوید."
گاهشمار وقایع مرتبط:
روز اول٬ ۳۰ دی: پلاسکو فرو ریخت
روز دوم٬ اول بهمن: عزای عمومی اعلام شد
روز سوم٬ ۲ بهمن: خروج دو جسد و مرگ یک آتش‌نشان در بیمارستان
روز چهارم٬ ۳ بهمن: پیشرفت کند آواربرداری
روز پنجم٬ ۴ بهمن: کشف چهار جسد٬ مجموعا ۷ کشته
چند جسد پیدا شده است؟
تا عصر دوشنبه چهارم بهمن که روز پنجم آواربرداری است٬ دست‌کم پیدا شدن شش جسد از زیر آوار تایید شده هرچند گفته می‌شود یک جسد هنوز به طور کامل بیرون آورده نشده است. تعداد اجساد در طول پنج روز گذشته بارها تایید و تکذیب شده است.
روز اول آواربرداری در ساعت ۲۳:۳۰ آقای ملکی به شبکه خبر گفت چهار جسد بیرون آورده شده است. این جنجالی‌ترین خبری بود که بعد تکذیب شد. از آن زمان خبرنگاران با تردیدهای بیشتری اخبار منتشر شده از ستاد پلاسکو را بازنشر کرده‌اند.
یکی از دلایل سرعت پایین تایید خبر کشته‌ها این است که به گفته مقام‌های امدادی مسئولان می‌خواهند اجساد را به طور کامل و سالم از زیر آوار بیرون بکشند.
بعد از فروریختن پلاسکو کسی زنده بود؟
این نکته پرابهام‌ترین مساله‌ای بوده که بعد از ریزش ساختمان در شبکه‌های اجتماعی باعث انتقادهای گسترده از مدیریت بحران و مدیریت خبر این حادثه شده است.
ماجرا از آن‌جا آغاز شد که بعضی از آتش‌نشانان اصرار کردند عده‌ای از داخل ساختمان با تلفن پیام فرستاده‌اند. جز آتش‌نشانان خانواده چهار نفر از کارکنان پلاسکو هم در مصاحبه‌ای به روزنامه شهروند گفته بودند که مطمئن هستند آنان بعد ریختن ساختمان زنده بوده‌اند٬ چون یک نفر از داخل ساختمان اسم آن چهار نفر را فرستاده است.
قاسم نگهبان ۳۵ ساله پلاسکو یکی از آنان است. همسرش به روزنامه شهروند گفته بود که از داخل ساختمان نام او را با پیامک فرستادند و بعد ارتباط قطع شده است. بعد از آن هم فیلمی توسط خبرنگاران در ساختمان پلاسکو منتشر شد که نشان می‌داد سیگنال‌هایی مبنی بر احتمال وجود حیات از طبقات زیرزمین و موتورخانه پلاسکو شنیده می‌شود.
بلافاصله این موضوع تکذیب شد در حالی که خبرنگاران در محل٬ می‌گفتند آتش‌نشانان اصرار دارند با زدن تونل به موتورخانه و زیرزمین پلاسکو راه پیدا کنند.
بامداد یکشنبه٬ سوم بهمن٬ با انتشار فیلم‌هایی از سگ‌های زنده‌یاب٬ مسئولان آتش‌نشانی گفتند هیچ فرد زنده یا جسدی را در موتورخانه پیدا نکرده‌اند.
صبح دوشنبه٬ چهارم بهمن٬ خبرهای مبهمی در این‌باره منتشر شد. ابتدا گفته شد که چهار جسد از موتورخانه بیرون آورده شده است. سخنگوی آتش‌نشانی گفت این اجساد در موتورخانه نبوده و در طبقه منفی یک ساختمان پیدا شده است.
یکی از مقام‌های قضایی در مصاحبه با خبرنگاران تاکید کرد که این چهار نفر در همان روز نخست مرده‌اند چون جسد آنان "متلاشی" شده و ضربه خورده است.
آیا انفجار باعث فروریختن ساختمان شد؟
فیلمی که از صحنه فروریختن ساختمان بعدها منتشر شد٬ نشان می‌داد هنگام ریزش یکی از دیواره‌ها ظاهرا چند انفجار در آن سوی ساختمان اتفاق می‌افتد.
خبرگزاری میزان، وابسته به قوه قضائیه، به نقل از ابوالفضل قناعتی، عضو هیئت رئیسه شورای شهر تهران نوشت: "یک تانکر گازوئیل در محل ساختمان وجود داشته که انفجار این تانکر سبب افزایش شدت آتش شده است."
بعدها یکی از آتش‌نشانان گفت که گازوییل نمی‌تواند منفجر شود. روزنامه‌ها از یکی از مسئولان ساختمان هم نقل کردند که حتی در این صورت هم٬ تانکر گازوییل در قسمت‌های بالایی ساختمان نبوده که باعث انفجار شود.
خبرآنلاین در گزارشی نوشت علت آن‌که از بیرون انفجار به نظر می‌آمد این بود که سقف هر طبقه روی طبقه دیگر می‌افتاد و به همین دلیل دود و غبار به بیرون پرتاب می‌شد و انفجار به نظر می‌آمد.
در آوارهای پلاسکو مقدار زیادی کپسول گاز پیدا شده که ظن آن را تقویت کرده که شروع آتش‌سوزی می‌تواند از احتراق کپسول گاز و سرایت آن به انبار پارچه‌ها نشات گرفته باشد.
ساختمان فرسوده بود یا در مقابل آتش مقاومت نداشت؟
در تلویزیون ایران قدیمی بودن ساختمان ۵۴ ساله از دلایل نامقاوم بودن آن اعلام شده و بسیاری از رسانه‌ها بافت فرسوده آن را عامل تخریب می‌دانند.
اما سعید غفرانی٬ رئیس سابق سازمان نظام مهندسی تهران٬ بیشتر سازه فلزی ساختمان را در فروریختن آن هنگام آتش موثر می‌داند تا سن آن. او می‌گوید باید در این باره بیشتر تحقیق شود اما به نظر می‌آید در اثر آتش‌سوزی "ساختار فولادی ساختمان تغییر کرده و همین موضوع موجب ریزش شده است".
فولاد با وجود مقاوم بودن بعد از دمای ۵۰۰ درجه به تدریج مقاومت خود را از دست می‌دهد و سه ساعت زمان کافی است که ساختمان ۱۵ طبقه پلاسکو در صورت ادامه آتش‌سوزی دچار مشکل شود. گفته می‌شود آتش‌سوزی چند دقیقه قبل از هشت صبح تهران آغاز شده و ساختمان در ساعت یازده و سی دقیقه فروریخته است. زمانی که کافی است تا دمای سازه در بعضی نقاط به بیش از ۵۰۰ برسد.
در نتیجه هم قدمت ساختمان٬ هم نبود تجهیزات خاموش کردن حریق و هم سازه فولادی می‌توانسته موثر باشد. در ساختمان‌های جدید٬ فولاد در مقابل آتش مقاوم‌سازی می‌شود.
واقعیت درست مدیریت نشده یا پنهان می‌شود؟
انتشار اخبار ضد و نقیض در هنگام وقوع حوادث بزرگ٬ غیرمنتظره نیست. اما معمولا مسئولان مدیریت بحران و اطلاعات سعی می‌کنند به تدریج با انتشار اخبار موثق‌تر از شایعه‌ها کم کنند.
این بار منتقدان سیستم اطلاع‌رسانی فقط شهروندان نیستند. رحمت‌الله حافظی یکی از اعضای شورای شهر تهران در توییتر خود نوشته که "انعکاس یا عدم انعکاس حقایق حادثه از زبان مصدومان و نیروهای عملیاتی، برای افکار عمومی" باعث مجادلاتی در جلسه شورا شده اما "به احترام" کشته شدگان تا پایان عملیات سکوت می‌کند.
در این میان انداختن تقصیرها به گردن شهرداری تهران یا وزارت کار دولت حسن روحانی یا بنیاد مستضعفان به عنوان مالک ساختمان این تردید را ایجاد کرده که بخشی از واقعیت‌ها در نزاع‌های سیاسی گم شود. هرچند با پایان عملیات آواربرداری پلاسکو ممکن است بسیاری این ابهام‌ها به تدریج برطرف شود.
