Siyasi təhlilçi,

Azərbaycan Strateji Araşdırmalar Mərkəzi, AzSAM - Kanada bölümünün rəhbəri

“Güney Azərbaycanda milli mədəniyyətin inkişafı və gənc nəslin rolu: Yasaqlar arasında dirçəliş axtarışları”

Giriş

Güney Azərbaycan Türk milləti İran İslam Respublikasının sərt və assimilyasiyaçı siyasətinə qarşı uzun onilliklərdir ki, varlıq mübarizəsi aparır. Bu mübarizə təkcə siyasi azadlıq deyil, həm də dil, mədəniyyət və kimlik uğrunda mübarizədir. Tarixi torpaqlarında yaşayan milyonlarla azərbaycanlı, bir tərəfdən rejimin milli azlıqlara qarşı apardığı sistematik assimilyasiya siyasəti ilə üz-üzə qalmış, digər tərəfdən isə bu basqılara baxmayaraq, öz mədəni varlığını qorumağa çalışmışdır.

İran rejiminin milli mədəniyyətə qarşı siyasəti

İranın teokratik və fars-şovinist yönümlü hakimiyyətləri əsrlərdir ki, qeyri-fars xalqların hüquqlarını tanımır və onların mədəni inkişafına qarşı planlı şəkildə sədlər çəkirlər. Güney azərbaycanlıların ana dili — türkcə — məktəblərdə, universitetlərdə və rəsmi idarələrdə tamamilə yasaqlanmışdır. Hətta uşaq kitablarının, lüğətlərin nəşri belə ciddi senzura altındadır. Tarix dərslikləri azərbaycanlıların İranda mövcudluğunu ya inkar edir, ya da təhrif olunmuş formada təqdim edir. Milli mədəniyyətin özəyini təşkil edən dilin rəsmi şəkildə tanınmaması, onun yazılı və şifahi mədəniyyətə təsirini də zəiflətmişdir.

Bu siyasətin nəticəsi olaraq, Güney Azərbaycan gəncliyi öz mədəni kimliyindən uzaqlaşdırılmaq, milli şüurdan məhrum edilmək təhlükəsi ilə üz-üzədir.

Yeni texnologiyalar: Zəncirləri qıran imkanlar

İnternetin və sosial medianın inkişafı bu tənəzzül prosesində müəyyən bir dönüş nöqtəsi yaratmışdır. Fiziki sərhədlər, nəzarət və senzura sistemi informasiya texnologiyalarının gücü qarşısında sarsılmağa başlamışdır. Artıq Güney Azərbaycanda minlərlə gənc sosial platformalar vasitəsilə öz ana dilində yazır, video materiallar paylaşır, musiqilər bəstələyir və ədəbi yaradıcılıqla məşğul olur.

Bu, bir xalqın qadağalara rəğmən öz dilinə, ədəbiyyatına, musiqisinə necə sahib çıxdığını göstərən nadir nümunələrdəndir. Lakin bütün bunlar sistemli və təşkilatlanmış şəkildə dəstəklənmədikcə, bu cəhdlərin nəticələri məhdud ola bilər.

Milli mədəni dirçəlişin əsas yolları: Strategiyalar və təkliflər

1. Ana dilinin tədrisinin təşviqi

Ana dili — mədəniyyətin daşıyıcısıdır. Bu səbəbdən, Güney Azərbaycanda ana dilində tədrisin inkişafı üçün onlayn kurslar, video dərsliklər, dil öyrədici mobil tətbiqlər hazırlanmalıdır. Quzey Azərbaycandakı mütəxəssislər bu təşəbbüslərə texniki və pedaqoji dəstək verə bilərlər.

2. Klassik və müasir ədəbiyyatın yayımı

Füzuli, Nəsimi, Xətai, Nizami kimi klassiklər, eləcə də çağdaş şairlər — Bəxtiyar Vahabzadə, Ramiz Rövşən, Məmməd Araz — milli kimlik üçün mənəvi sütundur. Bu əsərlərin sadələşdirilmiş, izahlı nəşrləri və podkast formatında təqdimatları Güney gəncliyi üçün əlçatan edilməlidir.

3. Gənc yaradıcıların dəstəklənməsi

Güneyli gənc şair və musiqiçilərin yaradıcılığını virtual platformalarda, YouTube kanallarında, rəqəmsal kitabxanalarda tanıtmaq, həmçinin onların əsərlərini Quzeydəki sənətçilərlə əməkdaşlıq şəklində təqdim etmək lazımdır. Beləliklə, Güney və Quzey arasında mədəni körpü qurular.

4. Yaradıcılıq müsabiqələri və ilham verən layihələr

“Güneyin Səsi”, “Milli Ruh”, “Azərbaycan Gənci” kimi adlarla təşkil olunacaq ədəbi, musiqi və video müsabiqələr, təkcə istedadları üzə çıxarmayacaq, həm də gənclərin milli şüurunu formalaşdıracaqdır.

5. Azərbaycan Mədəniyyət Nazırliyi və diasporun rolu

Azərbaycan Respublikası və onun diaspor təşkilatları Güneyə yönəlmiş mədəni və təhsil layihələrini dəstəkləməlidir. Təqaüdlər, seminarlar, nəşr imkanları, mentorluq proqramları və müştərək yazıçı-layihələri bu istiqamətdə ciddi rol oynaya bilər.

Milli mədəniyyətin qorunması: Siyasi və mənəvi məsuliyyət

Güney Azərbaycan məsələsi sadəcə mədəni hüquq məsələsi deyil — bu həm də siyasi məsələdir. Bir millətin varlığının tanınmaması, onun dilinin yasaqlanması və tarixinin saxtalaşdırılması — beynəlxalq insan hüquqları konvensiyalarının pozulması deməkdir.

İran rejiminin bu siyasəti beynəlxalq aləmdə ifşa olunmalı, BMT, UNESCO və digər beynəlxalq qurumlarda gündəmə gətirilməlidir.

Azərbaycan Respublikası bu məsələdə mənəvi və hüquqi baxımdan daha aktiv olmalı, Güney xalqının səsinin dünyaya çatdırılması üçün informasiya resurslarını və diplomatik imkanlarını səfərbər etməlidir.

Zaman milli dirçəliş zamanıdır

Bugünkü Güney Azərbaycan — susdurulmağa çalışılan, amma susmayan bir millətin səhnəsidir. Qadağalarla əzilmək əvəzinə, yazmaq, yaratmaq, öyrətmək və maarifləndirməklə mədəni dirçəlişə doğru irəliləmək mümkündür.

Və unutmayaq:

Dili yasaqlanan bir millət susmaya məhkum deyil — yazmağa, öyrənməyə və yaratmağa məcburdur.

Milli mədəniyyətin gələcəyi — gənclərin milli şüurunda və ana dilində bərqərar olacaqdır.