این روزها دریاچه ارومیه در بدترین وضعیت تاریخ خود به سر می‌برد به‌طوری که از ۳۰ میلیارد مترمکعب آب پیشین فقط حدود یک میلیارد مترمکعب باقی مانده اما با این حال به‌ تازگی اظهار نظر مدیران مرتبط با احیای آن چنان عجیب و غریب شده که در پی بررسی می‌شود.

به گزارش تسنیم، سال‌هاست موضوع خشک شدن دریاچه ارومیه سرخط همیشگی و مداوم انواع رسانه‌هاست.

روزی نیست که کارشناسان، مسئولان و مردم از طریق رسانه‌های مختلف به بیان عمق نگرانی خود از خشک شدن دریاچه ارومیه نپردازند.

سمینارها، کنفرانس‌ها، همایش‌ها، طرح‌ها، پروژه‌ها و راهکارهای متعددی نیز در این سال‌ها برگزار و اجرایی شده تا دوباره این دریاچه به مسیر احیا بازگردانده شود.

اما در این میان برخی مدیران دولتی بعضاً اظهار نظرهای تأمل برانگیزی می‌کنند که در گزارش پیش رو با تشریح و تبیین تأثیر سدسازی در روند خشک شدن دریاچه ارومیه از زبان برخی کارشناسان، متخصصین، مسئولان و وزرا به واکاوی یک اظهار نظر مدیر دولتی می‌پردازیم که اظهار نظرش سوژه رسانه‌ها شده و حتی واکنش مردم عادی با ابتدایی‌ترین معلومات عمومی را نیز بر انگیخته است.

تاثیر سدسازی در سرنوشت متفاوت دو دریاچه در ایران و ترکیه

مرتضی حقوقی عضو هیئت رئیسه جامعه مهندسین مشاور و رئیس کمیته محیط زیست این جامعه در خبری گفته است توسعه زمین‌های کشاورزی در اطراف دریاچه ارومیه و نیز افزایش تعداد سدهای این منطقه علل اصلی خشک شدن دریاچه ارومیه‌اند.

او در این اظهار نظر کارشناسی به مقایسه دریاچه ارومیه و دریاچه وان ترکیه نیز پرداخته و گفته است: اگر گرم شدن زمین و اقلیم به طور کلی، موجب خشک شدن دریاچه ارومیه شده باشد، این وضع باید دامن‌گیر دریاچه وان هم می‌شد.

وی افزوده است: در این دو دهه، 22 سد در حوزه ارومیه احداث‌ شده که البته 8 سد به بهره‌برداری رسیده و مابقی در مرحله مطالعه و اجرا هستند. در منطقه آبریز دریاچه ارومیه در آذربایجان شرقی، 36 سد احداث شده و 22 سد به بهره‌برداری رسیده است. همه این سدها را وزارت نیرو احداث نکرده، بلکه تعداد زیادی از آنها، سدهای کوچک‌تری هستند که از سوی وزارت کشاورزی احداث شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند. 4 سد هم در کردستان ایجاد شده و یا در دست احداث است.

سدسازی عامل وخیم شدن وضعیت دریاچه ارومیه

سخنان دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری نیز شنیدنی است.

پیروز حناچی در خبری گفته است اگر چه عوامل مختلفی در وضعیت کنونی این دریاچه دخیل است اما در گزارش‌های وزارت نیرو آمده است که در رودخانه‌های منتهی به دریاچه ارومیه 44 سد زده شده و در برنامه است که این تعداد به 90 سد برسد.

حناچی با اعلام اینکه مابقی این سدها یا در دست اجرا بوده و یا اینکه در نوبت ساخت قرار دارد، ادامه داد: به طور حتم با وضعیت کنونی دریاچه ارومیه، این طرح‌ها مورد بازنگری قرار می‌گیرد اما در حال حاضر شرایط دریاچه ارومیه رو به وخامت رفته است.

وی این را هم افزوده است که امروز برطرف کردن مشکل دریاچه ارومیه با تحمیل هزینه‌های بسیار و تخریب سدها امکان‌پذیر می‌شود، بنابراین بهتر بود که از همان ابتدا حداقل دخالت در طبیعت انجام می‌گرفت و این موضوع باید نقشه راه دستگاه‌‌های اجرایی در انجام وظایف اجرایی باشد.

بحران دریاچه ارومیه ناشی از 72 سد اطراف آن است

چندی پیش  محمد درویش مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در این خبر گفته بود اگر با اقدامات درست منابع آب مدیریت می شد دیگر شاهد تیره‌شدن روابط استان‌هایی همچون یزد، قم، کرمان و غیره بر سر آب نبودیم و علاوه بر این دریاچه ارومیه نیز هیچ‌گاه با 72 سد تاسیس شده در اطرافش به بحران کشیده نمی‌شد.

سدسازی منابع تأمین کننده آب دریاچه ارومیه را نابود کرد

حسن عباس نژاد که تا چندی پیش مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی را بر عهده داشت و رئیس شورای منطقه‌ای حوضه آبخیز دریاچه ارومیه نیز بود در سال 93 خبر بسیار حاشیه‌ساز و البته بسیار تلخی را اعلام کرد که در خبرگزاری تسنیم با این تیتر دریاچه ارومیه 100 درصد خشک می‌شود منتشر شد.

وی چندی پیش نیز در خبری گفته است در سال‌های اخیر با سدسازی جلوی منابع تأمین کننده آب دریاچه ارومیه یعنی رودها و سیلاب‌ها گرفته شده و سدسازی عمده‌ترین دلیل خشک شدن این دریاچه است.

وی افزوده بود: در حال حاضر دریاچه ارومیه در بدترین وضعیت صد سال گذشته قرار دارد و از سال 75 به بعد نزدیک به 30 میلیارد مترمکعب آب از دست داده‌ایم.

بحران دریاچه ارومیه ناشی از استمرار سالیانه ذخیره آب در پشت سدهاست

سخنان راضیه لک مدیر زمین‌شناسی دریایی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران نیز از وجوهی علمی کاملاً تأمل برانگیز است وی در خبری گفته است وضعیت دریاچه ارومیه بیش از هر چیز متأثر از فعالیت‌های انسانی صورت گرفته از سال ١٣٧٧ به بعد است که عمده آن‌ها مربوط به سدسازی در مسیر رودخانه و ذخیره آب رودها در پشت سدها بر می‌گردد.

ضرورت توقف سدسازی در حوضه دریاچه ارومیه

حتی حمید چیت‌چیان وزیر نیروی دولت یازدهم در خبری با اذعان به تاثیر غیرقابل انکار سدسازی در خشک شدن دریاچه ارومیه گفته بود که طرح دولت برای احیای دریاچه ارومیه شامل پنج محور است که شامل "توقف سدسازی در حوضه دریاچه ارومیه، قطع مطالعات سدسازی در منطقه، مدیریت آب سدها و لایروبی رودخانه‌های منتهی به دریاچه ارومیه، انتقال آب از رودخانه ارس و تغییر مسیر رودخانه های حوضه به سمت عمق اصلی دریاچه."

نگاه تدافعی مدیران وزارت نیرو به سدسازی بی رویه

جالب است بدانید که ارسلان هاشمی مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی در خبری با وجود اینکه می‌گوید تاکنون تعداد 24 سد در حوضه دریاچه ارومیه در سطح استان آذربایجان شرقی احداث شده است با این حال معتقد است تأثیر سدهای موجود در خشک شدن دریاچه ارومیه شش درصد است، البته جای شکرش باقیست که همچون همکارش، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای در استان آذربایجان غربی کلاً منکر تأثیر سدسازی‌ها در خشک شدن دریاچه ارومیه نیست.

در واقع ابراز دیدگاه مدیران منصوبی وزارت نیرو در کلیه سطوح آن متأثر از یک نگاه تدافعی است که این وزارت خانه در حوزه سدسازی دارد چرا که وزارت نیرو از این سدها دفاع می‌کند و وجود آنها را برای دریاچه خیلی مضر نمی‌داند، اما منتقدان معتقدند این سدها به علت دگرگون کردن جریان طبیعی رودخانه‌هایی که آب دریاچه را تغذیه می‌کردند، اثرات تعیین کننده‌ای در تقلیل آب دریاچه داشته‌اند.

تعداد، اسامی و محل احداث سدهای ساخته شده در مسیر دریاچه ارومیه

1- سد پارام استان آذربایجان شرقی.

2- سد چوغان (جوقان) استان آذربایجان شرقی.

3- سد آمند تبریز استان آذربایجان شرقی.

4- سد اردلان استان آذربایجان شرقی.

5- سد تاجیار سراب استان آذربایجان شرقی.

6- سد تیل استان آذربایجان شرقی.

7- سد حسنلو استان آذربایجان غربی.

8- سد ده گرچی اشنویه استان آذربایجان غربی.

9- سد زولا استان آذربایجان غربی.

10- سد ساروق (گوگردچی) استان آذربایجان غربی.

11- سد شهرچائی استان آذربایجان غربی.

12- سد علویان استان آذربایجان غربی.

13- سد شهید کاظمی بوکان استان آذربایجان غربی.

14- سد قاضی کندی استان آذربایجان شرقی.

15- سد قلعه چای عجبشیر استان آذربایجان شرقی.

16- سد قوریچای قوشاچای (میاندوآب) استان آذربایجان غربی.

17- سد قیصرق استان آذربایجان شرقی.

18- سد کردکندی استان آذربایجان شرقی.

19- سد مقصودلو استان آذربایجان شرقی.

20- سد ملا یعقوب استان آذربایجان شرقی.

21- سد ملک کیان استان آذربایجان شرقی.

22- سد مهاباد استان آذربایجان غربی.

23- سد نهند استان آذربایجان شرقی.

تعداد، اسامی و محل سدهای در دست احداث حوضه اصلی آبریز اورمیه

1- سد اشنویه (چپر آباد) استان آذربایجان غربی.

1- سد چراغ ویس استان کردستان.

3- سد امام چای استان آذربایجان شرقی.

4- سد باراندوز استان آذربایجان غربی.

5- سد سیمینه رود استان آذربایجان غربی.

6- سد شهید مدنی (ونیار) استان آذربایجان شرقی.

7- سد لیلان چای استان آذربایجان شرقی.

8- سد نازلو استان آذربایجان غربی.

9- سد خراسانه بوکان استان آذربایجان غربی.

10- سد دیرعلی استان آذربایجان غربی.

تعداد، اسامی و محل سدهای در دست مطالعه حوضه اصلی آبریز دریاچه اورمیه

1- سد چهرگان – مرحله اول – استان آذربایجان شرقی.

2- سد آتمیان – در مرحله شناسائی – استان آذربایجان شرقی.

3- سد آجرلو – در مرحله اول – استان آذربایجان غربی.

4- سد آلقو – در مرحله شناسائی – استان آذربایجان شرقی.

5- سد ابرغان – در مرحله اول – استان آذربایجان شرقی.

6- سد باروق (قطار) – در مرحله دوم – استان آذربایجان غربی.

7- سد ترپ – مرحله دوم – استان آذربایجان شرقی.

8- سد تسوج – در مرحله اول – استان آذربایجان شرقی.

9- سد توپچی – در مرحله اول – استان آذربایجان شرقی.

10- سد خانم گلی – در مرحله اول – استان آذربایجان غربی.

11- سد خراجوچای – در مرحله دوم – استان آذربایجان شرقی.

12- سد دوش – در مرحله دوم – استان آذربایجان شرقی.

13- سد ساینجق – در مرحله اول – استان آذربایجان شرقی.

14- سد سردار آباد – در مرحله اول – استان آذربایجان شرقی.

15- سد سنته – در مرحله دوم – استان کردستان.

16- سد سینیخ چای – در مرحله اول – استان آذربایجان شرقی.

17- سد شورسو – در مرحله اول – استان آذربایجان شرقی.

18- سد عباس آباد هریس – مرحله شناسائی – استان آذربایجان شرقی.

19- سد عسگرآباد – در مرحله شناسائی – استان آذربایجان شرقی.

20 – سد قاشقیه – در مرحله اول – استان آذربایجان شرقی.

21- سد کهریز – در مرحله اول – استان آذربایجان شرقی.

22- سد مردق چای (قره ناز) – در مرحله دوم – استان آذربایجان شرقی.

23- سد مرخز – در مرحله اول – استان کردستان.

24- سد هرزورز هریس (خارج بستر) – در مرحله اول – استان آذربایجان شرقی.

25- سد کردکند (قپلانتو) – در مرحله اول – استان آذربایجان شرقی.

26- سد زره شوران – در مرحله اول -استان آذربایجان غربی.

27- سد قینرجه – در مرحله اول – استان آذربایجان غربی.

28- سد خلیفان – در مرحله اول – استان آذربایجان غربی.

29- سد زید کندی – در مرحله اول – استان آذربایجان غربی.

30- سد مامالو – در مرحله اول – استان آذربایجان غربی.

31- سد بردوک – در مرحله اول – استان آذربایجان غربی.

32- سد فلکان – در مرحله اول – استان آذربایجان غربی.

33- سد رشکان – در مرحله اول – استان آذربایجان غربی.

34- سد خانقاه سرخ – در مرحله دوم – استان آذربایجان غربی.

35- سد گل تپه مهاباد – در مرحله اول – استان آذربایجان غربی.

36- سد شیرمرد – در مرحله اول – استان آذربایجان غربی.

37- سد قیزقاپان – در مرحله اول – استان آذربایجان غربی.

38 – سد حاجی بابا – در مرحله اول – استان آذربایجان غربی.

39 – سد بالقچی – در مرحله اول – استان آذربایجان غربی.

40- سد یزدکان – در مرحله دوم – استان آذربایجان غربی.

41- سد سیرلر بستان آباد – مرحله اول – آذربایجان شربی.

انکار تاثیر سدسازی در بحران خشکیدگی دریاچه ارومیه

اما در این کره خاکی چه کسی تنها فرد مخالف تاثیرگذاری سدسازی در خشک شدن دریاچه ارومیه است؟

کیومرث دانشجو مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی اخیراً بعد از چهار سال غیبت از مواجهه به خبرنگاران و با پرهیزهای مکرر و ادامه‌دار در رودررویی با رسانه‌ها با برپایی یک تور گردشی و بازدید تعداد محدودی از خبرنگاران از تعدادی پروژه معمولی گفت: به هیچ عنوان دریاچه ارومیه به خاطر سدهای ساخته شده خشک نشده است، هر کس چنین مطلبی را عنوان کند حرف غیر کارشناسانه‌ای زده است.

آن‌گونه که پیداست در این کره خاکی هیچ کارشناسی غیر از مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان غربی دانش و تخصص وی را ندارد و این همه دکتر، کارشناس، مهندس، رئیس سازمان، استاد دانشگاه، معاون وزیر و حتی وزیر مافوق وی بلد نیستند حرف کارشناسی بزنند.

البته دانشجو در این چهار سال نگفته است چرا شرکت تحت مدیریت وی حتی یک بار هم در رسانه‌های مرجع به دنبال مطالبه بودجه‌های به تعویق افتاده، تخصیص نیافته و هزاران میلیارد تومانی این شرکت و ستاد احیا دریاچه ارومیه نبوده است.

وی در این مدت نگفته است که تخصیص نیافتن بودجه‌های دولتی سبب بغرنج شدن شرایط دریاچه ارومیه و رسیدن سطح آب آن به یک سوم سه سال پیش شده است چرا که در واقع آنچه که در حوزه مسائل مالی اتفاق افتاده فقط اعداد و ارقامی بوده که در قالب وعده مطرح شده‌اند بنابراین پول چندانی به پروژه‌هایی که در قالب راهکارهای 27 گانه ستاد احیا باید از سوی ادارات و دستگاه‌های اجرا می‌شد تخصیص نیافته است.

وی در چهار سال اخیر ضمن آنکه به صدها تماس تلفنی خبرنگاران پاسخ نداده بلکه به ده‌ها دعوت نامه مکتوب، تلفنی و حضوری رسانه‌های مرجع برای حضور در مصاحبه‌های تخصصی ترتیب اثر نداده و به جای پاسخگویی به نمایندگان افکار عمومی مدام به ارائه گزارش عملکرد به مدیران بالادستی پرداخته است.

.......................................

گزارش از محمد آقایی پر