بیر یازینی اوخوماغا باشلادیغیمزدا، گؤزوموزه توخونان ایلک سؤز یازینین باشلیغی، یاخود آدی دیر. یازینین آدی یاخود باشلیغی، ایلک باخیشدا ذهنیمیزده بیر تداعی یارادار و بو تداعی بیزی او یازینی اوخوماغا باشلاماغا، یوخسا اوخوماغا دیگمز بیر یازی اولدوغو اینانجینی یاراداراق، اوخومادان کئچمگه سوق ائده بیلر. ماراقلیسی بوردادیر کی، باشلیغیندان هئچ بیر شئی آنلایابیلمدیگیمز بیر پارا یازیلاردا، یازینین بوتونونون او باشلیغین ایضاحی اولدوغونو گؤرمک مومکوندور. رقیه کبیری نین "ماوایل" آدلی ناغیلینی ایلک گؤردوگومده، "ماوایل" سؤزونه دوداغیمی بوزوب، کئچمک ایسته میشدیم. آنجاق یازینی اوخوماغا باشلایینجا، آرا وئرمکسیزین سونونا قدر بیر نفسده اوخویوب، سونوندا آلنیمین تری ایله گؤزومون یاشی بیری بیرینه قاریشدیغیندا "ماوایل" سؤزونون نه دئمک ایسته دیگینی آنلامیشدیم. او گونه قدر اوخودوغوم ان درین دویغولو، آیدین و روان یازیلمیش ناغیللاردان بیریسی ایدی.
بو یازینی اوخوماغا چالیشان، باشدا "مانتولا" سؤزونو گؤرونجه "اوخوماغا دگمز" اینانجینا یئتیشمه سین دئیه بئله بیر قیسسا ایضاح وئرمک ایسته دیم. یوخسا بو یازینی "ماوایل" ناغیلی ایله قارشیلاشدیرماق، یاخود اونا بنزتمک مومکون دگیل. بو یازیدا نه دویغو وار، نه آیدین آنلاتیم، نه ده ادبی بیر نئجه لیک )کیفیت(. اصلینده بئله بیر یازینی یازماغا، اؤنجه دن نه فیکیرلشدیم، نه پلانلادیم، نه ده حاضیرلیق آپاردیم. بو آخشام بیر مانتولا منی بو ایشه مجبور ائتدی. چوخ دا جیددی توتمایین.
نه ایسه، سؤزو ادبیاتدان، ناغیلدان باشلامیش ایکن چنگیز آیتماتوفون "گون وار عصره بدل" آدلی رومانی ذهنیمه گلیر. چنگیز آیتماتوف بو رومانین بیر بؤلومونده بیر قبرستانلیغین تاریخیندن دانیشیر و بو قبرستانلیغین آدینین هاردان گلدیگینی بئله آنلاتیر:
ژوان- ژوان لار ساری اؤزکی اشغال ائتدیکدن سونرا توتدوقلاری اسیرلر ایله چوخ دهشتلی و وحشیجه رفتار ائدرمیشلر. اسیرلرین ضیفلرینی، یارالیلارینی اؤلدوررمیشلر، آنجاق گوجلو – قووتلیلرینی ساخلارمیشلار. بونلارین باشلارینی اولگوج ایله دیبدن قیرخیب، تازا کسیلمیش دوه نین بوینوندان سویولان دریدن بؤرک کیمی باشلارینا کئچیردیب، اللرینی – آیاقلارینی باغلاییب، گونلرجه سورن آجلیق، سوسوزلوق ایچینده، یانار گونشین آلتیندا بیراخیرمیشلار. قیرخیلمیش باشدان چیخان توکلر دوه دریسینه کئچر و بو درینی باشین دریسی ایله بیرلشدیریرمیش. دوه دریسینین قوروماسی ایله باشی سیخماسی دایانیلماز باش آغریلاری یارادارمیش. اسیرین باشینین دریسی ایله بیرلشن دوه دریسی بیر بؤرک کیمی اسیرین عؤمرونون سونونا قدر باشیندا قالارمیش. بئله بیر آغیر شکنجه ده بو اسیرلرین بئیینلرینی سیلرمیشلر.
بو شکیلده بئینی سیلینن اسیر، بو شکنجه دن جان قورتارابیلسه ایمیش، اوندان سونرا اربابینین مطلق پیروو اولارمیش. اربابینین دئدیندن چیخمازمیش. ذهنی سیلینمیش اولان، اراده سی و اؤزلوگو، منلیگی و کئچمیشی یوخ اولموش بو اسیره "مانقورت" دئییرمیشلر. مانقورت اولموش بیر اسیرین فامئللری، تانیدیقلاری، حتی آتا آناسی اونون هاردا اولدوغوندان خبردار اولسالار بئله، اونا یاردیم ائتمگه ، اونو اسارتدن قورتارماغا، یوخسا قایتاریب اؤز قبیله لرینین ایچینه گتیرمگه گئتمزایمیشلر. "نایمان آنا" آدلی بیر آروادین اوغلو ژوان – ژوانلارا اسیر دوشور. بیر نئچه مدت سونرا نایمان آنا بیر کروانسارایدا خدمتچیلیک ائدرکن او کروانسارایدا اوتوراق ائدن بیر نئچه تاجرین دانیشیقلارینین آراسیندا اوغلونون "مانقورت" ائدیلدیگینی و ژوان – ژوانلارین امری آلتیندا دَوَه گوددوگونو ائشیدیر. نایمان آنا، اوغلونون اونو تانیمایاجاغینی بیلدیگنه قارشین، طاقت گتیره بیلمیر و نئچه گئجه گوندوز اؤزو ایله ایچینده ساواش آپاردیقدان سونرا دَوَه سینی مینیب و اوغلونو آختاریب تاپماغا گئدیر. نایمان آنا اوغلونو بیر دوزنگاهدا دَوَه گؤدرکن تاپیر. نه قدر اؤزونو اوغلونا تانیتدیرماغا چالیشیرسا دا "مانقورت" اولموش گنج، آناسینی تانیمیر. نایمان آنا اوغلونون آتاسیندان دانیشیر. آنجاق مانقورت آناسینی تانیمادیغی کیمی آتاسینی دا خاطرلامیر و تانیرمیر و سونوندا اربابینین امری ایله آناسینی اوخ ایله وورور. نایمان آنانین قویولاندیغی قبریستانلیغین آدی "نایمان آنا قبریستانلیغی" اولاراق قالیر.
بو نئجه سطیرده خلاصه ائتمگه چالیشدیغیم بو تاریخچه نی چنگیز آیتماتوف "گون وار عصره بدل" رومانیندا اوتوز صفحه ده آیدینجا و دویغو دولو آنلاتیم ایله آچیقلاماقدادیر.
کئچمیش اون بئش – ایگیرمی ایل ایچیده گونئ آذربایجاندا "مانقورت" سؤزونون تانیندیغینی و یاییلدیغینی گؤرورک. "مانقورت" سؤزونو "کیملیگینی تانیمایان"، "آسیمیله اولموش"، "کؤکوندن قوپموش"، "اصلیندن دؤنموش" و بونا بنزر خصوصیتلر قازانمیش انسانلار اوچون ایشلدیرلر. بو تیپ انسانلاردان علاوه بیر ده، نئچه نسللردن بری آذربایجانلی اولوب دا، اؤزونون آذربایجاندا آنادان اولوب بؤیویوب، بؤیا باشا چاتمیش اولدوقدان سونرا، نئچه ایللردن بری اروپادا، امریکادا یاشایان و آذربایجان ایله دوشمانلیغا قالخان، هر بهانه ایله اولور اولسون آذربایجان میللی اویانیش حرکتینین اؤنونه داش آتماغا چالیشان انسانلار وار.
بونلارا "مانقورت" سؤزو یاراشار می؟
"مانقورت" سؤزونو یاراشدیرابیلمدگیم انسانلاردان بیریسی )بیر خانیم( ایله فیس بوک یولداشی ایدیم. سون زاماندا گؤرورم کی بو خانیم "امید دانا" آدلی بیر پلتک جوانین گئتدیگی یولون دوامینی گئدیر. آذربایجاندا سئویلن ساییلان شخصیتلری تخریب ائتمگه چالیشیر. بئله بیر گیریشیمینی غلامحسین ساعدی باره سینده قویدوغو و غلامحسن ساعدی نی تخریب ائتمگه چالیشدیغینی بیر یازیسیندا گؤرونجه، اؤنجه تعجب ائتدیم. سونرا عینی شکیلده، همی ده ایگیرمی بیر آذر عرفه سینده، سید جعفر پیشه وری نین شخصیتینی تخریب ائتمک هدفینه قویدوغو بیر یازنی گؤردوم.
بو خانیمین و اونون یانداشلارینین هانسی فاضلاب دان سو ایچدیکلرینی بیلمیرم. بیلمک ده ایسته میرم. آنجاق بو انسانلارا "مانقورت" سؤزونو ده یاراشدیرابیلمیرم. "مانقورت" ون خصوصیتلرینه دیققت ائدرسک، چوخ فرقلی بیر انسان اولدوغونو گؤرریک:
بیرینجیسی: ژوان – ژوانلار طرفیندن اسیر توتولوب شکنجه آلتیندا بئینی و ذهنی سیلینن "مانقورت" اسیر توتولمامیشدان اؤنجه اؤز کؤکونه، اؤز ائلینه باغلی و اؤز ائلی نین یانیندا ژوان – ژوانلارا قارشی ساواشماقدا ایدی. یوخاریدا اشاره ائتدیگیم کیملیکسیزلر ایسه، اؤز ائللرینه و کؤکلرینه باغلیلیق حسینی هئچ بیر زامان یاشاماییبلار.
ایکینجیسی: "مانقورت" آغیر شکنجه لر آلتیندا "مانقورت" لاشیر. بونلار ایسه سئوینه – سئوینه دوشمانا قوللوق ائتمگه حاضیر اولورلار.
اوچونجوسو: "مانقورت" سونراکی اربابینا صادیق قالیر. بونلار ایسه، هئچ کیمه صادیق قالان دگیللر. بوگون بونا، ائرته سی گون باشقاسینا، بیر سونراکی گون ایسه آیری بیریسینه نوکرچیلیک ائتمگه جان آتیرلار.
اؤزونو چوخ "تورکیه لی لشدیریلمیش لریمیزدن" حساب ائدن و اوزون زامان "مهران بهاری" کعبه سینه ساری ناماز قیلمیش، سونرا ایسه قبله سینی ایتیرمیش اولان بیر آذربایجان دوشمانینین تعبیری اساسیندا "مانقورت" سؤزو ایکی بؤلومدن دئملی "مان" و "قورت" دان اولوشماقدادیر. "مان" عیب و عار دئمک اولورموش. "قورت" ایسه دئمک کی "قورد" دور. بو تعبیره گؤره "مانقورت" عیبلی قورد، عیبه جر قورد آنلامینا گلیرمیش. آنجاق بو انسانلارا چنگیز آیتماتوفون آنلاتدیغی آنلامدا "مانقورت" دئمک مومکون اولمادیغی اوچون بو سون تعبیری گؤتوروب، "مان - قورد" ترکیبینده "قورد" سؤزونون یئرینه "قودوق" یوخسا "تولا" قویماق ایله بو حضراتین وارلیغینا یاراشان بیر آد قوروشدورماق مومکوندور: "مانقودوق" یوخسا "مانتولا"
"پیشنهادی" قانون اساسی قارالاماسی یازانلارا "سیزین بئله بیر ایش گؤرمگه صلاحیتینیز یوخدور" دئین بیر پارا دیلداشلاریمیز کیمی، منه ده "سنین آذربایجان تورکجه سینه تازا بیر واژه ارائه ائتمگه صلاحیتین یوخدور" دئنلر وارسا، اؤزلری بویورسونلار بو "مان نم نمنه" لرین شخصیتینه یاراشان بیر آد تاپسینلار.
کؤلن، چیلله گئجه سی 2018
