فولکلور از دوکلمه FOIK به معنای توده مردم و Lore فرانسوی به معنای شناختن تشکیل شده است که کاملاً به معنای علم شناخت توده مردم می باشد . ترکان به سبب شرایط ویژه اجتماعی ، سیاسی ، و تاریخی همواره به ادبیات شفاهی توجه ویژه داشته و به عبارتی خلاقیت عمده ترکان نه درادبیات کتبی بلکه درادبیات شفاهی بوده است به عبارت دیگر خلاقیت آذربایجانی ها در ادبیات شفاهی به زبان ترکی و ادبیات کتبی در آذربایجان عمدتاً به زبان غیر مادری آذربایجانی ها یعنی ترکی بوده است .
بنابراین تعجب آور نخواهد بود که مشاهده می گردد اکثر دیوان اشعار شاعران بزرگ آذربایجانی – نمایندگان ادبیات کتبی – نه به زبان ترکی بلکه به فارسی دری – زبان دربار شاهان – بوده است . بدین خاطر دربررسی تاریخ آذربایجان ، بررسی فولکلور افسانه ها ، توپونیم ها ، ائتنونیم ها و روایات شفاهی مردم آذربایجان نه تنها به علم فولکلور کمک اساسی می کند بلکه نکات ریز و تاریک تاریخ و فرهنگ آذربایجان را که نمی توان با اسناد کتبی روشن کرد با همین ابزار می توان به روشنی آشکار کرد .
ازدیگرسو ضبط صحیح و دقیق فولکلور به شاخه دیگری از علوم اجتماعی به نام زبانشناسی کمک شایان توجه می کند . درعلم زبان شناسی ، بررسی فونم ها ، ساختارجملات و قالبهای گرامری و غیر ازمواردی است که به بررسی زبانی منطقه ای که فولکلور از آن جمع آوری شده است کمک می کند
باتوجه به گردآوری داده ها پهنه بندی زبانی همراه با بررسی فولکلور به بررسی تاریخ ، فرهنگ و استقرار اقوام و طایفه ها کمک شایان توجهی می کند . بنابراین فولکلور درکلیه مراحل بررسی آثار فرهنگی ، سیاسی ، اجتماعی و تاریخی آذربایجان نقش اساسی دارد. گرچه مردم آذربایجان صدها سال به شکل یک اجتماع واحد فرهنگی رسیده و از حال ائتنیکی به شگل ملت در آمده اند با اینحال رگه های مختلف عناصرتشکیل دهنده این ملت به صورت فولکلور با اشکال مختلف گویش ، فلکلور ، اساطیر و حتی سیستم موسیقی دیده می شود .
نتیجه آنکه این دگرگونی ها به شکل حتی جزئی فعلاً هم دیده می شود و این امر به سبب تفاوت عناصر شکیل دهنده مردم منطقه می باشد .
گرچه مطالعه علمی فولکلور در آذربایجان به دوره قاجاریه می رسد با اینحال براساس تفکر مردم آن زمان مطالعه ، بررسی و جمع آوری فولکلور کاری عبث شمرده می شد کما اینکه امروز نیز این تفکر برغالب مردم حاکم می باشد .
درسال ۱۳۲۲ شمسی کتاب امثال و حکم علی اصغر مجتهدی منتشر گردیده که حاوی ۲۵۰۰ ضرب المثل آذربایجانی بوده . از سال ۱۳۲۴ با تشکیل حکومت دموکرات آذربایجان و تدریس زبان و ادبیات ترکی آذربایجانی و ارتباط با آذربایجان آنسوی ارس ، کار پژوهش آکادمیک فولکلور مردم آذربایجان نیز شروع شد . محمد علی فرزانه کتاب دده قورقود را برای اولین به مردم آذربایجان معرفی کرد و دکتر سلام الله جاوید نیز نمونه های از فلکلور آذربایجان را منتشر نمود . به تبع آنها افراد دیگری هم به منتشر کردن فولکلور مردم پآذربایجان پرداختند . با پیروزی انقلاب اسلامی و اضمحلال رژیم سلطنتی تحقیقات درمورد زبان و ادبیات آذربایجانی وارد فاز جدیدی شد .
فولکلور آذربایجان از نظر نوع به دسته های زیر تقسیم می گردد .
۱- داستان ها ۲- اشعار عاشیقی و شفاهی ۳- نغمه ها و ماهنی ها ۴- بایاتی ها ۵ – لای لاها ۶- آتالار سؤزو
۷- تاپماجاها ۸- لطیفه ها ۹- خالق اؤیونلاری ۱۰ – خالق اینانجالاری ۱۱- مراسم ها ۱۲ – اوشاق اویونلاری ۱۳ – خالق طبّی و …
اول مهر
