آذوح: به فاصله کوتاهی پس از تصویب قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت در سال ۱۳۸۹ که خواستار مسدود کردن دارایی های ایران٬ تحریم سرمایه گذاری مشترک با بانک های ایران و هشدار جدی درباره مبادله با آنها بود٬ ایالات متحده تحریم های جامع علیه ایران را تصویب کرد. بر اساس این دسته از تحریم ها بانک مرکزی دیگر کشورها در صورت همکاری با ایران از جمله انتقال پول صادرات نفت٬ در معرض تحریم های آمریکا قرار می گرفتند. به این ترتیب برای اولین بار دارایی های ایران اعم از سپرده گذاری های سابق و عواید فروش نفت (حساب های بانک مرکزی و شرکت ملی نفت) در حساب های این کشور در خارج از ایران مسدود شد و تا زمان توافق هسته‌ای مسدود باقی ماند.
توافق هسته‌ای میان ایران و گروه ۵+۱ (اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل و آلمان) نزدیک به ۲۰ ماه طول کشید و در دو مرحله انجام شد. مرحله اول مربوط به یک توافق موقت بود که در ژنو سوئیس به دست آمد و مرحله نهایی٬ اجرای توافق جامع هسته‌ای (برجام) است که وارد دومین سال اجرای خود می‌شود. اجرای این دو توافق موجب آزاد شدن دارایی‌های مسدود شده ایران طی سال های تحریم شد. این دارایی ها چقدر بوده است؟
میزان دارایی های آزاد شده ایران بر اساس توافق موقت در ژنو
۱۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار
در بیش از بیست قسط به حساب های بانک مرکزی ایران واریز شد
اولین دارایی های آزاد شده: ۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار
با به دست آمدن توافق موقت ژنو در آذر ۱۳۹۲ زمینه برای مذاکرات مفصل‌تر برای رسیدن ایران و گروه ۵+۱ به یک توافق جامع و نهایی به دست آمد. دو طرف مدت این توافق را از زمان اجرا شش ماه (تا تیرماه سال بعد) اعلام کردند. ایران در برابر پذیرش برخی از محدودیت ها از جمله توقف غنی سازی ۲۰ درصدی و استفاده نکردن از بخشی از ماشین‌های غنی سازی اورانیوم در نظنز و فردو٬ به ۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار از دارایی های مسدود شده اش دست پیدا کرد.
این مبلغ از دارایی ها در یک جدول زمانبندی شده در هشت قسط و در مدت زمان شش ماه به ایران پراخت شد. عمده این دارایی ها مربوط به پول نفت صادراتی ایران به هند٬ ژاپن و کره جنوبی بود و از طریق حساب بانک های غیرتحریمی ایرانی نزد بانک های سوئیسی و ژاپنی به حساب بانک مرکزی ایران واریز شد.
تمدید توافق ژنو: ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار
پس از سپری شدن شش ماه از توافق ژنو و نیاز طرفین به ادامه مذاکرات٬ ایران و گروه ۱+۵ تصمیم به تمدید توافق ژنو تا آذر گرفتند. به این ترتیب این توافق بار اول به مدت حدود چهار ماه تمدید و قرار شد که طی این زمان ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار دیگر از دارایی های مسدود شده ایران در شش قسط در اختیار بانک مرکزی قرار داده شود. شیوه پرداخت دارایی های آزاد شده ایران همانند شش ماه گذشته و از طریق حساب های غیرتحریمی ایران بود.
تمدید دوباره توافق ژنو: آزادسازی ۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار
پس از گذشت چهار ماه از تمدید مجدد توافق ژنو٬ طرفین تصمیم گرفتند برای فراهم کردن فرصت٬ توافق ژنو را این بار به مدت هفت ماه (تا تیرماه ۹۴) تمدید کنند. در جریان تمدید مجدد توافق ژنو مقرر شد ۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار دیگر از دارایی های توقیف شده ایران در قالب شش قسط در اختیار بانک مرکزی ایران قرار داده شود. پس از انقضای مدت هفت ماهه٬ ایران و گروه و ۱+۵ که سرگرم مذاکرات در وین برای رسیدن به توافق نهایی بودند دوباره و هربار به مدت چند روز توافق ژنو را تمدید کردند.
در فاصله اجرایی شدن برجام: ۱ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار
در زمان تمدید توافق ژنو که از زمان اجرا تا تمدید آخر ۱۹ ماه طول کشید ایران هر ماه به مقدار مشخصی از دارای های مسدود شده اش دسترسی پیدا کرد. اما سرنوشت دارایی های ایران در فاصله زمانی حصول توافق (تیر ۹۴) تا اجرایی شدن برجام (دی ۹۴) که حدود شش ماه است٬ دست کم ۱ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار دیگر از دارایی های ایران آزاد شد. به این ترتیب از زمان توافق موقت ژنو در دی ماه ۱۳۹۲ تا دی ماه ۱۳۹۴ و رفع رسمی تحریم های اتمی٬ مجموعا ۱۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار از دارایی های مسدود شده ایران که مربوط به فروش نفت بود آزاد شد. ایران اخیرا تایید کرده است که بخشی از این پول را به صورت نقد و بخشی را به صورت شمش‌های طلا دریافت کرده است.
پس از برجام: دست کم ۳۰ میلیارد دلار
درباره دارایی های ایران که با اجرای برجام و رفع تحریم های اتمی آزاد می شد٬ ارقام متفاوتی ذکر شده است. جان کری وزیر امور خارجه آمریکا این دارایی ها را در حدود ۴۵ میلیارد دلار اعلام کرد و رسانه های اقتصادی ایران به نقل از منابع نزدیک به دولت آن را بین۴۰ تا ۶۰ میلیارد دلار تخمین زدند. بر اساس گزارش های رسمی ۲۰ میلیارد دلار از پول های حاصل از نفت صادراتی ایران به چین در این کشور مسدود بوده و بر اساس گزارش های غیررسمی چیزی در حدود ۳۵ میلیارد دلار هم در اروپا در توقیف قرار داشته است.
میزان دارایی های آزاد شده ایران بر اساس توافق جامع
دست کم ۳۰ میلیارد دلار
بلافاصله پس از اجرایی شدن برجام حساب های مسدود شده ایران آزاد شد و ایران با فاصله کوتاهی توانست به دارایی مسدود شده دسترسی پیدا کند
isna
بر اساس گزارش بانک جهانی در مرداد ۱۳۹۵ در مدت حدود هشت ما پس از اجرای برجام ایران به ۳۰ میلیارد دلار دیگر از دارایی های مسدود شده اش در بانک های بیرون این کشور دست پیدا کرد.
همزمان با اجرایی شدن برجام، اعلام شد که ایران و آمریکا بر سر یک اختلاف مالی قدیمی، با پرداخت ۴۰۰ میلیون دلار اصل پول ایران بابت خرید نظامی و ۱ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار بهره آن توافق کردند. هرچند این مبلغ پس از اجرای برجام با ایران تسویه شده اما آن را در ردیف پول های مسدود شده بر اثر تحریم های هسته ای نمی توان قرار داد.
با معیار قرار دادن ۳۰ میلیاردی که گزارش بانک جهانی می گوید و با مجموع ۱۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلاری که در زمان توافق موقت آزاد شد٬ ایران در جریان توافق اتمی دست کم نزدیک به ۴۳ میلیارد دلار از دارایی هایش را آزاد کرد. این پول ها به غیر از عواید فروش نفت، سپرده گذاری های خارجی ایران را هم شامل می شود.
برای اطلاع از حجم درآمدهای آزاد شده ایران در توافق اتمی می توان این رقم را با درآمدهای نفتی ایران در سال گذشته مقایسه کرد که سه ماه آن پس از رفع تحریم ها بود. ایران در سال ۱۳۹۴ در حدود ۳۰ میلیارد دلار درآمد از فروش نفت داشت.
