آذربایجان و جریان فکری غالب منصوب به آن به نام حرکت ملی آذربایجان همیشه خالق اولین ها در طول تاریخ بوده است. بسیاری از اولین ها در آذربایجان و تبریز روی داده که اعتراضات ۲ مرداد تبریز نیز، اولینی دیگر را در تاریخ معاصر آذربایجان به نام خود ثبت کرد. اعتراضاتی مدنی نسبت به وضعیت معشیتی مردم و حمایت از قیام مردمان محروم و بی آب احواز.
در این نوشته سعی بر این شده است مسئله فوق هم از بعد مثبت و هم از بعد منفی بررسی شود چرا که در هر عملیاتی، از طرف هر سازمان و تشکیلاتی که به وقوع میپیوندد، قطعا هم دارای موفقیت ها و هم دارای ضعف هایی است که بایستی بررسی شده و در عملیات های آتی از آنان جلوگیری شود.
منتقدان این واقعه مسائل مختلفی را ذکر کردند؛ یکی از نقدهای آن را می‌توان در تعیین زمان این اعتراضات برشمرد، از دید برخی فعالین، مدنی بودن و غیر مسلح بودن حرکت ملی آذربایجان در این زمان و شرایط خاص آن ایجاب می‌کرد که بعد از قیام الاحواز،ایران به صحنه اعتراضات سایر ملل ساکن آن تبدیل شود. اضافه شدن اعتراضات بلوچ ها و جنبش جیش الاعدل و همچنین اضافه شدن اعتراضات کرد های ساکن ایران و همچنین خلق های ساکن مرکز به اعتراضات احواز و نهایتا ورود اعتراضات آذربایجان می‌توانست کار را یکسره نماید. حقیقا قانع کردن توده مردم به شرکت در اعتراضات صرفا برای حمایت از مللی دیگر کاری دشوار به حساب می‌آید.
از دیگر نقد های وارد بر این مسئله عدم اعلام خبر اعتراضات توسط فعالین داخلی در فضای مجازی و عدم مشورت تشکیلات ها با گروه های مستقل داخلی به حساب می‌آمد. به همین دلایل فراخوانی که برای تمامی شهرها داده شده بود، صرفا به طور مؤثر در تبریز به وقوع پیوست.
و اما بررسی نقاط قدرت؛
همان طور که در ابتدای نوشته عرض شد واقعه مذکور یکی از دیگر اولین هایی بود که در تاریخ ملت های ساکن ایران به وقوع پیوست. اتحاد تشکیلات های مختلف به صورت پلتفرم موفقیتی کم نظیر بود، اعلام حمایت از ملتی دیگر هم به شکل بیانیه و هم به شکل میدانی، توسط حرکت ملی آذربایجان علاوه بر این که ثابت نمود ماهیت حرکت، غیر پان و غیر فاشیستی است، همچنین حس برادری، اتحاد و درد مشترک ناشی از ستم ملی بر خلق های ایران را نشان داد. همان طوری که شعار «آذربایجان_ الاحواز، اتحاد_ اتحاد» در تایید این مسئله سر داده شد.
یکی دیگر از اولین و ویژه ترین شعار هایی که در طول اعتراضات گفته شد عبارت بود از: «آزادلیق_ عدالت_ میللی حکومت». این شعار به طور خلاصه و مفید خواستار حق تعیین سرنوشت ملت آذربایجان شده و دست رد محکمی بر ادعا های سلطنت طلبان طرفدار پهلوی و سایر گروه های مرکزی زد. به معنی آن که حرکت به بلوغی رسیده است که علاوه بر اینکه غیر تمرکزگرایی خود را نشان می‌دهد با جریان های غیر مرکزی دیگری نیز توان اتحاد دارد. نیک میدانیم که یکی از سیاست های رژیم فعلی از بین بردن اتحاد خلق های ساکن ایران بوده تا توان سرکوب هر یک به تنهایی داشته باشد. اتاق فکر مرکز خوب میداند که بایستی از حمایت دیگر آذربایجان از سایر جریان ها همانند قیام چهلم خرداد تبریز در جهت حمایت از شهدای قم که در زمان رژیم پهلوی رخ داد، جلوگیری کند. به همین علت سعی در کنترل حرکت ملی آذربایجان و جنبش های سایر ملت ها نموده است که اعتراضات ۲ مرداد تبریز، این معادله را نیز بهم ریخت.
یکی دیگر از موفقیت های این واقعه حضور توده مردم به طوری که اکثریت معترضین را تشکیل میداد، بود. حضور اشخاص منتسب به اهل عرفان و مردم عادی، علاوه بر اینکه غالب بودن این جریان فکری را نشان داد، همچنین به پایگاه مردمی این جریان اشاره کرده و مشخص کرد حرکت ملی آذربایجان به تریبون و جریانی برای احقاق حقوق پایمال شده مردم آذربایجان تبدیل شده است. این اعتراضات سبب به تسخیر درآمدن میدان مبارزه توسط فعالین ملی و مدنی شده و عرصه را برای حضور سایر گروه های طرفدار تمرکزگرایی در آذربایجان را تنگ نمود. گرچه اشخاصی منتصب به مجاهدین و یا شخص ربع پهلوی سعی در مصادره این اعتراضات نمودند ولکن شکل شعار ها و فراخوان ها اتمام حجتی با این دست از جریان ها بود.
میر توحید تبریزلی
عضو کمیته ی سیاسی آذوح
