(برگرفته از جزوه تحلیلی «اتحاد استراتژیک» منتشر شده توسط پلتفرم همکاری سازمان‌های سیاسی حرکت ملی آزربایجان)
مبارزات آزادیخواهانه در آزربایجان جنوبی روزها و وقایع بسیاری به خود دیده که هر یک توانسته همراه با به جاگذاشتن ردی از خود در صفحات کتاب قطور تاریخ این سرزمین، نمادی بشوند برای تحلیل آن مقطع و سیر تکوینی مبارزات مردمی. وقایع 2 مرداد 1400 و احوالات پیش و پس از این روز تاریخی نیز بیشک شایستهی روزها و هفتهها تحقیق و اندیشه و مباحثه است تا ارزش این نقطه از نقاط عطف حرکت ملی آزربایجان جنوبی بهتر و دقیقتر به صحنه آورده شود. سلسله وقایعی که بدون تردید با خطی زرین در سررسید سالیانهی مبارزات ملی تورکان آزربایجان جنوبی حک گردیده و حتی، با کمی اغماض، این روز تاریخی را می توان نقطهی آغازینی دانست بر شروع عصر "کنشگری" سیاسی در حرکت ملی.
لازم به تاکید نیست که پس از شکلگیری واقعهای عمومی در این سرزمین با ابعاد اجتماعی-سیاسی، آسیب شناسی رویداد از مهمترین وظایفی است که بر دوش ما فعالان/ناظران/علاقمندان قرار دارد و وقتی این واقعه گره بخورد به سرنوشت ملت و حرکت ملی، اهمیت این آسیب شناسی هزاران بار بیشتر نیز می گردد. درسآموزی از اشتباهات و تمرکز بر تکرار علل موفقیتها، راز آشکاری است در استمرار پیروزی و ادامهی موفق راه در مسیر مبارزات ملی.
بسیاری از فعالان و اندیشمندان در حرکت ملی آزربایجان جنوبی در هفتههای گذشته به خوبی و مستدل، نکاتی را برجسته و به میان آورده و به دقت مورد کنکاش قرار داده اند و در همین فرصت محدود توانسته اند اثر قیام 2 مرداد 1400 بر حرکت ملی را آشکار کرده و ارزش و وزن سیاسی آن را به خوبی جلوه دهند. در این مجال نه نیازی به تکرار مجدد تمامی آن آسیب شناسیهای ارزشمند است و نه فرصت مکانی این مقاله جوابگوی چنین خواسته ای است. بلکه اشاره به آنچه که به نوعی مهمترین سرفصلهای این مباحثاتند میتواند شمایی کافی از پلان حرکت ملی در آن ایام را ارائه دهد و خواننده را با کلیت "کنشگری" سیاسی حرکت ملی در این برهه آشنا سازد.
1- کنش به جای واکنش، عمل به جای عکس العمل
یکی از مهمترین دستآوردها و به زعم نویسنده، مهمترین محصول وقایع 2 مرداد 1400 سوق دادن حرکت ملی آزربایجان جنوبی به فاز کنشگری و اولین تمرین جدی/رسمی عمل در این حوزه است. تا پیش از این و تقریبا در تمامی ایام مهم در تاریخ مبارزاتی حرکت ملی آزربایجان جنوبی حادثه ای مشخص و معین (عموما و اکثرا اهانت، و اختصاصا مربوط به ملت تورک) اتفاق افتاده، و سپس فعالین ملی در واکنش به این واقعه به صحنه آمده و تلاش کرده اند پاسخ اولیهی ذهنی از طرف ملت تورک را به یک واکنش عینی/میدانی گره بزنند. از اردیبهشت 74 تا خرداد 85 و از اعتراضات به خشکاندن اورموگولو تا تظاهراتها در جنگ دوم قاراباغ همگی حماسه هایی بوده اند بی بدیل و بی نظیر، اما در این نقطه مشترک که تمامیشان عکس العملی هستند به عمل/حمله ای علیه ملت تورک آزربایجان از سوی رژیم ایران و یا همپیمانان خارجی آن.
از این حیث، حتی حضور میلیونی غرورانگیز چندین ساله در قلعهی بابک را نیز نمی توان در زمرهی تحرکات کنشگرانه از جنس 2 مرداد 1400 جای داد زیرا آن حضور حماسی در قلعهی بابک (و موارد مشابهی از این دست همچون حضور دهها هزار نفری در دیدارهای تراختورسازی) در اصل و واقع استفاده از فضای "قانونی/حکومتی" موجودند و نه "فضاسازی غیرقانونی/غیرحکومتی". در ایام 2 مرداد 1400، نه اهانتی و عملی "مشخصا" علیه ملت تورک صورت گرفت، و نه فرصت و فضایی قانونی/حکومتی به وجود آمد تا از آن استفاده ببریم. بلکه این بار حرکت ملی آزربایجان برای اولین بار "خودش" میدان بازی را تعریف کرد، زمان بازی را مشخص نمود، به میدان آمد و فاتحانه مزهی شیرین ضربه به حریف را چشید.
2- یاس و سردرگمی در اردوگاه دشمنان
ضربهی 2 مرداد 1400 آنقدر کاری و دقیق و عمیق بوده که توانسته دشمنان متعدد ملت تورک در منطقه و خصوصا آزربایجان جنوبی را در یاس و سردرگمی عجیبی فرو ببرد. از یک سو گروهکهای تروریستی کورد که از هر آشی برای خود نخودی پیدا کرده و با استناد به آن نخود ادعاهای ارضی واهی خود را پیش برده و رجزشان تا ثریا هم می رسید، به یکباره با حقیقتی ناآشنا برایشان آشنا شدند! اینکه حرکت ملی آزربایجان جنوبی علیرغم تمامی سختیهای امنیتی و مواجهه با رژیمی غاصب همچون ایران، "میتواند" در زمان و مکانی که "میخواهد" به میدان آمده و از آن مهمتر، مردم را نیز در این مسیر همراه خود سازد. این سنتز غرورآفرین و بی نظیر، ولوله ای بر جان گروهکهای تروریستی انداخته و آنان را آگاهتر از قبل کرده که شعار عمومی "بو توپراقدان پای اولماز" در وقت مقتضی به "عمل" جدی هم منجر خواهد شد.
در سمت دیگر و اردوگاه اپوزیسیون ایران/فارس محور وضع از این هم بدتر بوده و علاوه بر یاس، سردرگرمی محسوسی نیز به چشم آمد. عده ای از همان اولین ساعات انتشار اخبار اعتراضات به تحریف ناشیانهی شعارها پرداخته و با کتمان بعد ملی-ترکی اعتراضات 2 مرداد 1400، آن را اعتراضاتی "ایرانی" قلمداد کردند. عده ای دیگر (همچون پهلوی چندم و همراهانش) همزمان با انتشار اولین ویدیوها از سرداده شدن شعارهای ملی در جریان اعتراضات (با اقرار به این واقعیت که وقایع 2 مرداد 1400 کاملا و تماما از سوی حرکت ملی آزربایجان جنوبی مدیریت گردیده) از "آذریهای غیور" خواستند فورا به میدان آمده و عرصه را بر تجزیه طلبان تنگ کنند. گروه سومی نیز با صدور فراخوانهای متعدد برای روزهای قبل و بعد از 2 مرداد در تلاش برای انحراف و خنثی سازی موج اعتراضی ملت تورک، همهی توان خود را به کار بست تا اعتراضات در روز 2 مرداد شکل نگرفته و ترجیحا به روز دیگری منتقل گردد تا سرمایهی آن به نام اپوزیسیون ایرانی نوشته شود. که هر سه دسته، آب در هاون کوبیدند!
رژیم ایران نیز با داشتن ابزار زور و قوای امنیتی-انتظامی از همان اولین ساعات انتشار فراخوان 2 مرداد 1400 وحشیانه و برگرفته از ذات خود، فعالین ملی آزربایجان را مورد تهدید و ارعاب و بازداشت قرار داده و با امنیتی کردن فضای شهرها تمامی راهها را امتحان کرد تا بلکه بتواند از بروز اعتراضات جلوگیری نماید. دستگیری گستردهی فعالین ملی پیش-پس-روز اعتراضات 2 مرداد 1400 به خوبی از وحشت و خشم رژیم ایران پرده برداشته و ترس شدید سیستم از "عینی شدن" هماهنگی و همکاری تودهی اجتماعی با حرکت ملی را نشان داد. این ترس رژیم و "باور" سیستم حکومتی ایران به قدرت و توان حرکت ملی آزربایجان آنقدر بود که علیرغم انتشار دهها فراخوان "صوری" از سوی نیروهای اپوزیسیون فارس برای روزهای پیش و منتهی به 2 مرداد 1400، ماموران انتظامی تنها در روز 2 مرداد به خیابانها آمده و حکومت نظامی برپا کردند. به تعبیر بهتر، رژیم ایران "میداند" که در آزربایجان اگر اتفاقی بیفتد تنها به خواست و ارادهی حرکت ملی خواهد بود و زمان و مکان آن را نیز حرکت ملی "میتواند" تعیین نماید و این خواسته اکنون توانسته به تابعی از "کنش" فعالین ملی تبدیل گردد.
3- از آگاهی ملی به برپایی دولت ملی
اینکه تودهی مردم و اجتماع بتواند با رشد آگاهی به هویت ملی خود واقف شده و خود را جزئی از کلی واحد به نام ملت تعریف نماید پروسه ای است که می تواند سالها به درازا بکشد و حتی بعضا به سرانجامی نیز نرسد. چه بسیار مردمانی که در وانفسای آسیمیلاسیون نتوانسته اند سر پا بایستند و نهایتا به جزئی از سیستم تبعیض و زیرمجموعه ای از ملتی ناخودی تبدیل شده اند. اما در این سرزمین، آزربایجان کبیر، مردمان تورک سالها و سالهاست که به شعور ملی رسیده اند و در این مسیر آگاهانه رشد یافته اند. 2 مرداد 1400 اما تجلی گذار از آگاهی ملی به خواست برپایی دولت ملی است. اگرچه ملت تورک در آزربایجان جنوبی تجربهی حکومت یک سالهی شهید پیشه وری را داشته و آن حکومت ملی توانسته تاثیر بی بدیلی در تکوین مبارزات ملی کنونی داشته باشد، اما از این نکته نیز نباید گذشت که آن حکومت ملی "کاملا و فقط" بر شالودهی تفکر ملی-ترکی چیده نشده و جنس مبارزهی آن ایام و این روزها اندکی تفاوت دارد. اگر در آن ایام مردم و علی الخصوص روشنفکران تورک آزربایجان دغدغهی ملی گرایی تورکی را "هم" داشتند اکنون پایه و اساس حرکت ملی "تماما" بر این ملی گرایی گذاشته و نهادینه شده و مدار تاکتیک-استراتژی فعالین ملی از این فیلتر می گذرد. و به همین دلیل است که طنین اندازی شعار "آزادلیق، عدالت، میللی حکومت" در خیابانها و همراهی مردم با این شعار نویدی می دهد از روزهای بسیار درخشان آتی و تاییدی است بر اینکه آگاهی سیاسی در آزربایجان جنوبی بر تئوری ملی استوار بوده و این آگاهی با در نظر گرفتن آموزه های تئوریک به درستی به پیش می رود. ملتی آگاه به هویت ملی وقتی به پاخواسته و برپایی دولت ملی اش را طلب کند، یعنی آخرین سنگرهای حریف را به زانو درآورده و در مسیر آزادی ملی در رویایی ترین قدمهاست.
شرح و تفصیل حماسهی 2 مرداد 1400 و رشادت و شجاعت حاضران در اعتراضات و مظلومیت و ایستادگی دستگیرشدگان، در ذهن و روح ملت تورک آزربایجان حک گردیده و خاطرهی این نقطهی عطف تاریخی جاودانه شد. خاطره ای که با خطی خوش و جوهری از طلا بر صفحه ای از صفحات تاریخ باشکوه ملت تورک نوشته شده و در پاورقی اش هم، شاید، به دست خاک وطن مرقوم گردیده که: آزادی، نزدیک است.
امیر مردانی
سخنگوی آذوح
